دکتر مونا زارع
آناتومی علمی است که از شناسایی قسمت های گوناگون بدن صحبت می کند. Anatomy از دو کلمه Ana به معنی برداشتن و tome به معنی بریدن تشکیل شده است که معادل فارسی آن کلمه کالبدشناسی یا تشریح است. واژه آناتومی برگرفته از لغت یونانی temnein به معنای بریدن و قطع کردن است و این علم به وضوح به ریشه خود برمی گردد: یعنی تشریح کردن و کالبدشکافی.
آناتومی علمی است که ساختارهای بدن را به طور ماکروسکوپیک (بدون نیاز به بزرگ نمایی) و میکروسکوپیک (با استفاده از میکروسکوپ) مطالعه می کند. به طور معمول وقتی کلمه آناتومی به تنهایی به کار می رود. منظور بررسی ساختارهایی است که در حال طبیعی بدون نیاز به میکروسکوپ قابل مشاهده هستند.
اما وقتی از کلمه آناتومی میکروسکوپی استفاده می شود، منظور مشاهده بافت ها و سلول های بدن با استفاده از میکروسکوپ است. به این شاخه از علم آناتومی بافت شناسی می گوییم (پس درواقع منظور ما از واژه آناتومی ماکروسکوپی (بدون نیاز به میکروسکوپ) است.
علم آناتومی پایه و اساس علم پزشکی بوده و اصولاً با تمام شاخه های علم پزشکی که در آنها برای تشخیص اولیه بیماری ها باید علایم بالینی مورد تحلیل قرار گیرد، ارتباط مستقیم دارد.
یکی از نتایج مثبت آشنایی با آناتومی، توانایی تحلیل صحیح مشاهدات بالینی است. علم آناتومی بسیار فراتر از حفظ و به خاطر سپردن فهرستی از اسم های مختلف است. فهمیدن آناتومی نیازمند این است که هم نام ساختارهای بدن را به خاطر داشته باشیم و هم موقعیت هر یک از آنها را هم در بدن بدانیم.
به عنوان مثال با شنیدن و یادآوری یکی از نام هایی که به خاطر داریم، تصوری عینی از محل قرارگیری آن ساختار در ذهنمان تداعی شود. به عنوان مثال در مطالعه کام نرم، علاوه بر دانستن اجزای آن محل (اعصاب، عضلات و …)، چگونگی مرتبط شدن با حفره بینی و حفره دهان و چگونگی حرکت کام نرم هنگام بلع، موضوعاتی است که مورد بررسی قرار می گیرد و یا هنگام بررسی شاخه های یک شریان (سرخرگ) علاوه بر نام شاخه ها، محل و موقعیت آنها از ابتدا تا مقصد نهایی شان را بررسی می کنیم.
با وجود آن که امروزه کالبدشناسی اجساد در میان دانشجویان بسیار رواج یافته است، اما گاهی از روش های جایگزین نیز برای مطالعه این علم استفاده می شود. مانند مشاهده عینی و کار با مدل های شبیه سازی شده مصنوعی یا پلاستیکی در اندازه های طبیعی، استفاده از مدل های آموزشی رایانه ای و به کارگیری وسایل کمک آموزشی دیگر.
در مطالعه تشریحی بدن به وضعیت ظاهری، شکل، اندازه، وزن، اجزای ساختمانی و ترتیب قرار گرفتن آنها در هر دستگاه و مجاورت و ارتباط هر عضوی با اعضای دیگر پرداخته می شود.
مطالعه آناتومی
آناتومی را می توان هم به صورت موضعی و هم سیستمیک مطالعه کرد. در مطالعه موضعی (رژیونال)، هریک از نواحی بدن به صورت جداگانه مورد بررسی قرارمی گیرد و همزمان تمام عناصر تشریحی موجود در آن منطقه نیز مطالعه می شود. به عنوان مثال هنگام بررسی قفسه سینه، تمام ساختارهای موجود در آن قسمت (اعصاب، عروق (رگ ها)، عضلات و …) مطالعه می شوند (و به اصطلاح پرونده آن قسمت بسته می شود)! این روش وقتی کاربرد دارد که همراه تشریح جسد انجام شود. اما وقتی قرار است یکی از دستگاه های بدن به طور کامل در تمام نقاط بدن مطالعه شود دیگر جوابگو نخواهند بود.
در مطالعه سیستمیک برخلاف مطالعه موضعی، اجزای بدن را به صورت دستگاه مطالعه می کنیم. به عنوان مثال در مطالعه دستگاه عصبی، مغز، نخاع و تمام اعصاب موجود در بدن را بررسی می کنیم و یا در مطالعه سیستم قلب و عروق، قلب و تمام عروق بدن را مورد بررسی قرار می دهیم. همین طور است در مورد دستگاه استخوانی، عضلانی، گوارشی، تنفسی، لنفاوی و … .