محمدرضا کریمی
داده هایی که محققان در حوزه ورزش جمع آوری کرده اند، مؤید نظریه ای درباره دلیل در اقلیت بودن افراد چپ دست است.
چپ دست ها تنها ده درصد کل جمعیت انسانی را تشکیل می دهند و این که چرا بعضی از افراد چپ دستند همیشه یک معما بوده است. حتی در طول تاریخ در برخی از جوامع به این افراد با سوء ظن نگاه شده و چه بسا آنها به همین دلیل مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند.
حالا محققان به این نتیجه رسیده اند که آن چه نقشی کلیدی در کم بودن تعداد افراد چپ دست ایفا می کند نه چیزی عجیب و غریب بلکه درجه بالایی از همکاری بین افراد در جوامع بشری است. این محققان مدلی ریاضی ارایه کرده اند که نشان می دهد درصد اندک چپ دستی نتیجه تعادل بین همکاری و رقابت در دوران تکامل بشر است.
این محققان که البته راست دستند برای اولین بار از اطلاعات دنیای واقعی (از نمونه ورزش های رقابتی) استفاده کردند تا فرضیه خود را آزمایش کنند. آنها به این ترتیب تأیید کردند که عادت استفاده بیشتر از یک دست نسبت به دست دیگر به رفتار اجتماعی در سطح جامعه برمی گردد.
محققان می گویند در حیوانات اجتماعی تر که همکاری ارزش بسیار بالایی دارد، عموم جمعیت نسبت به یک طرف بدن تمایل دارند. به گفته آنها «مهم ترین عامل کارآمدی جامعه وجود درجه بالایی از همکاری بین افراد است و این همکاری در انسان ها خودش را به صورت وجود یک اکثریت راست دست نشان داده.»
به این ترتیب اگر جوامع به طور کامل با هم همیار و همکار باشند، استفاده بیشتر از یک دست غالب می شود. اما اگر رقابت مهم تر باشد، می توان انتظار نسبت 50-50 را داشت. مدل جدید می تواند درصد چپ دست ها را در یک گروه -اعم از انسان ها، طوطی ها، بازیکنان بیس بال، گلف بازها و …- براساس میزان همکاری و رقابت آنها در تعامل های اجتماعی به دقت پیش بینی کند.
به این ترتیب می توان توضیحی درباره دلیل راست دست بودن جهان ما درحال حاضر و در طول تاریخ ارایه کرد. نسبت 90-10 راست دست ها به چپ دست ها برای بیش از پنج هزار سال است که یکسان باقی مانده. همچنین توضیحی برای دلیل تسلط ورزشکاران چپ دست در بسیاری از ورزش ها ارایه می شود. درواقع ورزش عرصه ای است که رقابت در آن تعداد چپ دست ها را به سطحی می رساند که تناسبی با تعدادشان در جامعه ندارد.
به این ترتیب درحالی که همکاری به نفع همان عادت استفاده بیشتر از یک دست نسبت به دست دیگر به عنوان مثال در استفاده از ابزار است، رقابت فیزیکی وضعیت را غیرمعمول می کند. در جریان یک رقابت یا جنگ، چپ دست بودن در جهان راست دست ها مزیتی محسوب می شود.
محققان به داده های اخذ شده از جهان ورزش استناد می کنند و با داده هایشان می توانند شمار ورزشکاران چپ دست را در ورزش های بیس بال، بوکس، هاکی، شمشیربازی و تنیس روی میز به دقت پیشگویی کنند. به این ترتیب پیش بینی می کنند که تعداد بازیکنان موفق در میان ورزشکاران زبده رشته بیس بال به بیش از 50 درصد برسد. این رقم در ورزش های دیگر هم بیش از ده درصد و بالاتر از میزان آنها در جامعه است.
از طرف دیگر، شمار گلف بازهای چپ دست موفق خیلی پایین و تنها چهار درصد است که مدل محققان این را هم به دقت پیش بینی کرده.
محققان می گویند عادت استفاده بیشتر از یک دست یا ترجیح استفاده از یک دست می تواند هم دلایل ژنتیکی داشته باشد و هم به عوامل محیطی مرتبط باشد. دوقلوهای همسان که دقیقاً در یک گروه از ژن ها سهیم هستند، همیشه در عادت استفاده از یک دست با هم یکی نیستند.