محمدرضا کریمی
دکتر داروساز
داروهایی که معمولاً برای درمان چاقی تجویز می شوند عبارت از اورلی استات orlistat و سیبوترامین هستند. مصرف آنها باید همراه با یک برنامه کاهش و تثبیت وزن باشد. این داروها آثار مثبت زیادی نیز در کاهش خطر بیماری های قلبی و عروقی، کنترل مرض قند و سایر بیماری های مرتبط با چاقی دارند. معمولاً کاهش وزن در شش ماه اول درمان روی می دهد و پس از آن مرحله تثبیت وزن قرار دارد. اگر در عرض شش ماه، کمتر از پنج درصد از وزن اولیه بیمار کم شده باشد، نیاز به قطع دارو درمانی است. این داروها برای کاهش و تثبیت وزن بزرگسالان چاق به کار می روند و در مورد کاربرد آنها در کودکان اطلاعاتی وجود ندارد.
با به دست آمدن کاهش وزن مطلوب، ادامه دارو درمانی به مدت دو تا چهار سال به نگهداری این کاهش وزن کمک می کند.
منطقی ترین کار برای قطع مصرف دارو پس از کاهش وزن و تثبیت آن، طی 24-12 ماه، قطع مصرف دارو و تحت نظر قرار دادن بیمار است و در صورتی که بیمار دوباره شروع به ازدیاد وزن کرد، آنگاه درمان دارویی را مجدداً آغاز کرد.
داروی orlistat یا xenical
اورلی استات یک مهار کننده آنزیم لیپاز روده ای است که میزان جذب چربی ها را در روده کم می کند. حین مصرف این دارو لازم است که بیمار رژیم غذایی کم چرب داشته باشد وگرنه دچار دفع چربی در مدفوع و اسهال خواهد شد. دوز معمول آن سه کپسول سه بار در روز است.
در مقایسه با شبه دارو که کاهش وزنی معادل پنج کیلوگرم دارد، اورلی استات به طور متوسط 9.6 کیلوگرم کاهش وزن ایجاد می کند. علاوه بر کاهش وزن، سایر آثار مثبت این دارو عبارتند از: کاهش کلسترول و LDL (چربی بد)، کم کردن فشار خون و افزایش HDL (چربی خوب). همچنین در اثر مصرف این دارو سوخت و ساز قند بیماران در جنبه های مختلفی مثل غلظت قند و حساسیت به انسولین بهبودی نشان می دهد.
عوارض جانبی
اکثر عوارض دارویی اورلی استات، گوارشی بوده و می توان آنها را با رژیم غذایی کم چرب کنترل کرد و این موضوع درس خوبی هم برای بیماران است. چراکه برای اجتناب از اسهال و دفع چربی در مدفوع مجبور به رعایت رژیم غذایی سالم تری خواهند بود. یک مشکل، اختلال در جذب ویتامین های محلول در چربی است. در صورت مصرف درازمدت دارو، ، شب ها قبل از خواب به تجویز مکمل های ویتامینی نیاز است.
هنگامی که این دارو برای بیماران چاقی که پیوند اعضا انجام داده اند تجویز می شود، لازم است غلظت داروهای مهار کننده ایمنی محلول در چربی مانند سیکلوسپورین را به طور منظم بررسی کرد.
داروی سیبوترامین
این دارو دو اثر مهم مهارکنندگی هم بر سیستم مرکزی و هم محیطی دارد. به صورت مرکزی باعث تقویت احساس سیری و کم شدن میل به غذا می شود. به طوری که میزان مصرف غذا در هر وعده حدود ده درصد کاهش می یابد. با اثرگذاری محیطی خود هم جلوی افت سوخت و ساز حین استراحت را که معمولاً طی کاهش وزن به وقوع می پیوندد می گیرد. مصرف این دارو نیاز به کنترل فشار خون و ضربان قلب دارد. این دارو نیز به اندازه اورلی استات در کاهش وزن اثربخش است. سیبوترامین نیز در مبتلایان به مرض قند مؤثر بوده و موجب بالا رفتن HDL به میزان 25-20 درصد می شود.
عوارض سوء دارویی آن شامل خشکی دهان، خستگی و مشکلات گوارشی است و بعضی از بیماران احساس تپش قلب پیدا می کنند (افزایش ضربان قلب غالباً به میزان دو تا سه ضربه در دقیقه رخ می دهد). همراه با کاهش وزن، فشار خون هم کم می شود. ولی کاهش فشار خون متناسب با میزان کم شدن وزن نیست و در بعضی از بیماران فشار خون بالا می رود و برای همین نیاز به بررسی منظم فشار خون است.
این دارو را معمولاً نباید برای مبتلایان به بیماری قلبی- عروقی یا پرفشاری خون تجویز کرد. همچنین از مصرف این دارو همراه با داروهای ضد افسردگی باید اجتناب کرد.
رژیم های بسیاری کم کالری و جایگزین های غذا
جایگزین های غذا معمولاً در چند ماه اول به طور مستمر و سپس به صورت متناوب تجویز می شود و به کمک آنها می توان وزن را کم کرد و این کاهش وزن را حتی بیش از چهار سال نگهداشت و همچنین عوامل خطر را کاهش داد. رژیم های بسیار کم کالری، اثربخشی خوبی دارند و بهتر است براساس یک برنامه از پیش تعیین شده، ابتدا کاهش وزن را با این رژیم آغاز کرد و در ادامه از دارودرمانی برای حفظ کاهش وزن استفاده کرد.
جراحی چاقی
مؤثرترین راه درمان چاقی جراحی است. به این روش می توان کاهش وزن زیادی را (بیش از 20 کیلوگرم) ایجاد کرد و پابرجا نگه داشت. برای نیل به اثربخشی مطلوب، باید شیوه ترکیبی (مبتنی بر انتخاب صحیح بیمار، انجام عمل جراحی و اجرای برنامه تثبیت وزن) را دنبال کرد. فناوری های جدیدتر مخصوصاً نوارهای قابل اتساع معده ای، خطر آسیب رسانی کمتری داشته و برداشتن آنها آسان است.