دکتر مونا زارع
دستگاه مترشحه داخلی یا سامانه درون ریز (سیستم اندوکرین) شامل غدد یا بافت هایی است که ترشحات تحریک کننده غدد یا بافت های دیگر را به درون خون تراوش می کنند. سیستم اندوکرین مواد خاصی به نام هورمون ترشح می کند. هورمون یک کلمه یونانی است و به معنی «من برمی انگیزم» است.
دستگاه درون ریز نقش اساسی در کارکرد طبیعی دستگاه های دیگر و تنظیم فعالیت آنها دارد و هرگونه کم کاری یا پرکاری هریک از اجزای این سیستم موجب اختلال یا بیماری اعضای دیگر می شود.
به طورکلی هماهنگی و یکپارچگی فعالیت بافت های مختلف تحت کنترل دستگاه عصبی و پیام های شیمیایی به نام هورمون ها است که به وسیله سلول های دستگاه درون ریز ساخته و آزاد می شوند.
هدف هورمون ها ممکن است سلول، بافت، اندام و یا کل موجود زنده باشد. هورمون ها دارای گیرنده های اختصاصی در سلول های هدف هستند. مزیت گیرنده ها در این است که به غلظت های بسیار اندک هورمون پاسخ می دهند. هورمون ها در کارکردهای مختلف بدن از قبیل تولید مثل، تکثیر، رشد، متابولیسم، تنفس و به طورکلی در حفظ ثبات بدن نقش دارند.
دستگاه اندوکرین (درون ریز) از چندین غده پراکنده در سرتاسر بدن تشکیل شده است. این غدد از یک نوع سلول یا ترکیبی از سلول ها به وجود آمده اند.
برخلاف غدد برون ریز (اگزوکرین) که ترشحات خود را به وسیله مجرا خارج می کنند (مانند غدد عرق)، غدد درون ریز محصولات اختصاصی خود یعنی هورمون ها را وارد بافت پرعرق می کند و هورمون ها به وسیله عروق خونی به قسمت های مختلف بدن حمل می شوند.
غدد اختصاصی اندوکرین (درون ریز) عبارتند از:
هیپوفیز- تیروئید- پاراتیروئید- فوق کلیه (آدرنال)- اپی فیز- جزایر لانگرهانس پانکراس- تخمدان- بیضه- جفت و سلول های انترواندوکرین DNES (سلول های انترواندوکرین به عنوان غده تک سلولی در دیواره دستگاه هایی از قبیل گوارش، تنفس و مخاط های دیگر وجود دارد).