دکتر مونا زارع
سلول ها در پاسخ به تغییرات محیط اطرافشان می توانند خود را تغییر دهند. هیپرپلازی یکی از این پاسخ ها است. هیپرپلازی به معنی افزایش تعداد سلول ها است. هیپرپلازی زمانی رخ می دهد که جمعیت سلولی قابل تکثیر باشد. ممکن است هیپرپلازی همراه با هیپرتروفی و اغلب در پاسخ به همان محرک ها رخ دهد.
هیپرپلازی می تواند فیزیولوژیک یا پاتولوژیک باشد (یعنی هم می تواند در شرایط طبیعی بدن و در انسان سالم رخ دهد و هم در شرایط آسیب شناختی و بیماری).
دو نوع هیپرپلازی فیزیولوژیک (طبیعی) بدن عبارتند از:
1-هیپرپلازی هورمونی: بهترین مثال آن افزایش تعداد سلول های غدد پستانی زن در دوران حاملگی و بلوغ است.
2-هیپرپلاز جبرانی: زمانی اتفاق می افتد که قسمتی از یک بافت دچار بیماری شده یا برداشته شده باشد و در این صورت بدن با تکثیر سلول ها درصدد جبران برمی آید. به عنوان مثال وقتی قسمتی از کبد برداشته می شود، ظرف 12 ساعت فعالیت میتوزی (تکثیری) در سلول های باقی مانده شروع می شود و در نهایت کبد را به وزن طبیعی خود می رساند. بنابراین اگر به دلیل تومور، یک لوب (بخش) از کبد را با جراحی برداریم دوباره یک لوب ایجاد می شود.
3-هیپرپلازی پاتولوژیک (آسیب شناختی، غیرطبیعی): می تواند به دلیل اختلالات هورمونی باشد. به عنوان مثال هیپرپلازی خوش خیم پروستات که ناشی از اثرات موضعی هورمون ها است و یا هیپرپلازی اندومتر (لایه داخلی) رحم که به علت افزایش هورمون استروژن است. هیپرپلازی در بعضی موارد زمینه ساز سرطان است. به عنوان مثال می توان از هیپرپلازی اندومتر نام برد. ولی هیپرپلازی پروستات خوش خیم است.
فرق هیپرپلازی با سرطان چیست؟
باید توجه داشته باشیم که در تمام این نمونه ها فرایند هیپرپلازی تحت کنترل باقی می ماند و با قطع تحریک (به عنوان مثال متوقف شدن اختلال هورمونی) هیپرپلازی ناپدید می شود. ولی در سرطان، فرایندهای کنترل کننده رشد از تنظیم خارج شده یا غیرفعال می شوند و بدن نمی تواند کنترل کند. با این وجود، هیپرپلازی پاتولوژیک محیط مستعدی را فراهم می آورد که می تواند در نهایت موجب تکثیر سلول های سرطانی شود. به عنوان مثال بیماران دچار هیپرپلازی اندومتر رحم در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان اندومتر هستند.
گاهی هیپرپلازی ناشی از ویروس ها است. به عنوان مثال زگیل که ناشی از نوعی ویروس است و در آن اپیدرم پوست (سطحی ترین لایه پوست) به شدت ضخیم می شود.
منابع:
-آسیب شناسی پایه (عمومی) رابینز، سال 2007، ویرایش هشتم- کومار، عباس، فوستو، میچل- زیر نظر دکتر مسلم بهادری/ مترجمین: دکتر علی رضا فتح اللهی- دکتر خسرو سبحانیان- دکتر مسعود خدایی- انتشارات ارجمند.
-با سپاس از دکتر میرافشاریه، استاد آسیب شناسی (پاتولوژی) دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.