منظومه شمسی ما حدود 4.6 میلیارد سال پیش، از ابر در حال چرخش بسیار بزرگی متولد شد. این ابر عظیم که سحابی نامیده می شود از گاز و گرد و غبار تشکیل شده بود. بر طبق “نظریه سحابی” شاید موج فشار ناشی از شوک انفجار یک نواختر در نزدیکی سحابی و نیز نیروهای جاذبه ای باعث شدند که این سحابی به هم فشرده شود. در نتیجه ذرات داخل سحابی به هم برخورد کردند. سحابی سریع تر و سریع تر چرخید و مثل یک دیسک فشرده و صاف و تخت شد. ذرات کوچک به هم فشرده شدند و اشیای بزرگی به وجود آوردند و به تدریج منظومه شمسی ما که شامل یک ستاره، سیارات و سایر اجسام است شکل گرفت.
چگونه ستاره خورشید متولد شد؟
میلیون ها سال پس از آن که سحابی شروع به فشرده شدن کرد و به دیسک در حال چرخش عظیمی تبدیل شد، مرکز دیسک تبدیل به توده متراکمی شد. چراکه بیشتر مواد داخل سحابی به طرف مرکز دیسک کشیده می شدند. همان طور که این توده مرکزی بزرگ می شد دمایش هم افزایش می یافت. اتم ها در این منطقه مرکزی به هم نزدیک تر می شدند و همچنان دیسک به چرخشش ادامه می داد و سریع تر و سریع تر می چرخید. در نهایت هسته دیسک به نقطه بحرانی رسید و شروع به سوختن کرد. همجوشی هسته ای شروع شد و ستاره ای به نام خورشید متولد شد.
درواقع وقتی دما به حدود 27 میلیون درجه فارنهایت رسید، همجوشی هسته ای در هسته خورشید شروع شد. این واکنش هسته ای باعث شد که اتم های هیدروژن به اتم های هلیوم به اضافه انرژی تبدیل شوند. تولید این انرژی مانع از انقباض و به هم فشردگی بیشتر خورشید می شود.
در نهایت خورشید ثبات پیدا کرد و به یک کوتوله زرد تبدیل شد که قرار بود ده میلیارد سال به همین شکل باقی بماند. بعد از این ده میلیارد سال سوخت هیدروژن خورشید کم کم کاهش پیدا می کند و خورشید به سوی مرگ می رود. تا کنون پنج میلیارد سال از عمر خورشید سپری شده است.
سیاره ها چگونه تشکیل شدند؟
چنان که گفتیم تراکم مواد در وسط دیسک از همه جا بیشتر بود. در نتیجه گرد و غبار و اشیایی به ابعاد سنگ ریزه در همین منطقه میانه دیسک با هم برخورد کردند و به توده های بزرگ تر و بزرگ تری تبدیل شدند. در نهایت این توده ها سیاره های خاکی یعنی تیر، مریخ، زمین و ناهید را به وجود آوردند.
اما در فاصله دورتر از خورشید، سرما به حدی بود که آب یخ می زد. در این جا قطعات ریز یخ به هم برخورد کردند. گاز و گرد و خاک را هم به داخل خود جارو کردند و به غول های گازی یعنی مشتری، کیوان (زحل)، اورانوس و نپتون تبدیل شدند. اورانوس و نپتون که از مرکز متراکم دیسک دورتر بودند کوچک تر از دو غول گازی دیگر شدند.
شبه سیاره ها چه هستند؟
بیشتر گاز و گرد و غبار، در وسط دیسک در حال چرخش جمع شده بود. نظریه سحابی می گوید که ابتدا خورشید در وسط این دیسک تشکیل شد. بعد از تشکیل خورشید، باقیمانده گرد و خاک و گازهایی که به داخل خورشید مکیده نشده بودند به چرخششان ادامه دادند. ذرات باقی مانده داخل دیسک به هم برخورد کردند و به هم گیر کردند و چسبیدند و اشیایی به اندازه سیارک ها را تشکیل دادند. این اشیا شبه سیاره نامیده می شوند.
بعضی از این شبه سیاره ها با هم ترکیب شدند و به نه سیاره بزرگ تبدیل شدند. بقیه شبه سیاره ها، ماه ها، سیارک ها و شهاب سنگ ها را درست کردند که همگی در همان مسیر اولیه حرکت (همان مسیری که هنگامی که در داخل دیسک بودند می پیمودند) و کم و بیش در همان سطح صاف و هموار دور خورشید می گردند. دلیلش هم این است که آنها دراصل از یک دیسک صاف و تخت به وجود آمده اند.
برخی از موادی که در داخل دیسک به هم برخورد کردند، ساختمان ذراتی را تشکیل می دهند که امروزه بر روی کره زمین وجود دارد. این مواد شامل مواد معدنی، آب و مولکول های آلی مثل متان هستند.
پرسش
سه سیاره ای که نسبت به بقیه سیارات منظومه شمسی از خورشید دورترند کدامند؟
مقالات مرتبط: