محمدرضا کریمی
تلفات ناشی از گرما تنها به انسان ها منحصر نمی شود. بلکه در طول موج های مختلف گرما، مرگ های دسته جمعی در میان پرندگان وحشی و بعضی از پستانداران نیز رخ می دهد. این در حالی است که برخلاف انسان ها، پرندگان نمی توانند پناهگاه یا آب شیرین پیدا کنند تا از گرمای ویرانگر جان سالم به در برند. با این وصف چشم انداز ادامه حیات پرندگان به ویژه پرندگان بیابانی در شرایط افزایش دمای زمین چیست؟
دانشمندان می گویند در زمان هجوم امواج گرما و در افزایشی معادل دو درجه فارنهایت در دمای هوا، میزان از دست دادن آب در یک پرنده کوچک دو برابر می شود و اثر مهمی بر طول عمرش به جا می ماند.
پیش بینی می شود که ظرف چند صد سال آینده دمای سیاره به طور متوسط بین 3.5 و 6.5 درجه فارنهایت بالا خواهد رفت. این افزایش برای انسان معمولی خیلی زیاد به نظر نمی رسد، اما می تواند برای پرندگان و بعضی از پستانداران مهلک باشد. چراکه فرکانس و شدت فزاینده امواج گرما را نتیجه می دهد.
به خاطر همین وقتی دمای هوا بالا می رود، پرندگان و جانوران دیگر باید از طریق تبخیر آب از سراسر پوست و با تند شدن ضربان قلب، از دست گرمای بدن و محیط زیستشان خلاص شوند. وقتی دمای هوا افزایش می یابد، تبخیر بر سرعت از دست دادن آب بدن پرنده می افزاید و از دست دادن بیش از حد آب توانایی آن را برای خنک شدن کاهش می دهد. در نتیجه دماهای بالای هوا می تواند باعث تشدید گرمای بدن پرنده شود که آسیب رسیدن به بافت های بدن، نارسایی اندام ها و لخته شدن خون را به دنبال دارد و به سرعت به مرگ آن منتهی می شود.
به این ترتیب باید به این نکات کلیدی توجه کرد: 1-آب در بیابان ها خیلی کمیاب است. 2-پرندگان وقتی هوا خیلی گرم می شود، غیرفعال و بی حال و سست می شوند. (آنها یک مکان سایه پیدا می کنند تا بنشینند و همانجا بمانند.) 3-امواج گرما مناطق بزرگی را می پوشاند به طوری که پرندگان به آسانی نمی توانند پرواز کنند.
هم اینک مرگ و میر پرندگان در استرالیا و هند براثر گرما احتمال از بین رفتن بعضی از گونه ها در بعضی از مناطق و در طی دهه های متوالی را مطرح کرده است. اثرات طولانی مدت این مرگ ها بر گروه های دیگر جانوری و نیز گیاهان هنوز ناشناخته است.