محمدرضا کریمی
تروما صدمه روانی ناشی از شوک پس از یک حادثه یا واقعه خشونت بار و به طورکلی تجربه ای دشوار در زندگی افراد است. تجربه رشد روانی پس از تروما هم ظاهراً می تواند پس از نوعی آسیب شدید روانی یا تروما رخ دهد. به این ترتیب رشد پس از تروما مستلزم تجربه یک زندگی دشوار مثل دست و پنجه نرم کردن با سرطان است.
گفته می شود این تجربه می تواند باعث ایجاد تحولی روحی و روانی در فرد شود و چشم انداز مثبت تری در هنگام مواجهه با وقایع زندگی در وی ایجاد کند. اما تحقیقاتی که در سال های اخیر انجام شده تاحدی خلاف این نظر را ثابت می کند.
به عنوان مثال براساس یک تحقیق افرادی که پس از یک آسیب روانی شدید می گویند شروع به بوییدن گل سرخ کرده اند و آن را به پای رشد پس از تروما می گذارند، ممکن است درواقع در سراشیبی روانی قرار گرفته باشند. این نزول روانی گاهی تظاهرات عجیب و غریبی می یابد که به طور بالقوه فاجعه بار است.
تحقیق دیگری که در سال 2007، به دنبال وقوع حملات 11 سپتامبر در نیویورک انجام شد نشان داد کسانی که اعلام کرده اند پس از لمس از نزدیک این واقعه، تجربه رشد را گزارش داده اند درواقع بیشتر به پریشانی روانی متمایلند.
تحقیقی دیگر در رابطه با رشد پس از تروما، بر روی 20 هزار نفر انجام شده است. افراد مورد بررسی در این مطالعه بیشتر از ساکنان منطقه خاورمیانه بودند. بسیاری از شرکت کنندگان در این مطالعه گفته بودند پس از مشاهده از نزدیک درگیری ها در منطقه فلسطین اشغالی خود را در دوره ای از رشد شخصی می بینند و بهتر عمل می کنند. این در حالی است که محققان می گویند آنها خود را فریب می دادند. هنگامی که محققی به نام استیون هابفل و همکارانش این افراد را از نظر میزان ابتلا به افسردگی بررسی کردند، متوجه شدند که درواقع آنها بدتر عمل می کنند.
نکته نگران کننده تر این بود که چیزی که به آن «رشد» اطلاق می شود، ظاهراً شکل دوباره ای به نگرش هایشان داده بود. همچنین افرادی که رشد پس از تروما را گزارش می دادند بدطینت تر و شرورتر بودند، تمایل به کشتن دشمن داشتند، دیگران را بیشتر پس می زدند و اقتدارگراتر بودند. در محدوده خود اسراییل این افراد انعطاف ناپذیرتر، راست گراتر و حامی خشونت و نژادپرستی بودند.
با وجود این که بسیاری از کودکان در معرض تجربه های سخت مثل بلایای طبیعی و حوادث قرار می گیرند و از علایم استرس پس از سانحه رنج می برند اما در یافتن معالجات مؤثر برای آنها تحقیقات زیادی انجام نشده و این که بهترین مداخلات برای کمک به این کودکان چه هستند کاملاً مشخص نیست. همچنین هیچ مطالعه ای که بینشی کلی نسبت به تأثیر مداخلات درمانی در بلندمدت ایجاد کند صورت نگرفته.
در تجزیه و تحلیل 6647 خلاصه تحقیق درمان روانی و دارویی، تنها یک نوع درمان روانی برای کمک به کودکان زیر 17 سال در کوتاه مدت یافت شده و از هیچ داروی مفیدی نشانی نیست.
اما احساس رشد بعد از تروما از کجا منشأ می گیرد؟ به گفته هابفل وقتی فرد دچار تروما می شود همین که به روز بعد برسد کافی است. در این شرایط اگر پزشکان و حتی رسانه ها به فرد بگویند که باید با کسب تجربه از واقعه پیش آمده ببالد و رشد کند، شاید واقعاً بتواند این شوک را تحمل کند. به این ترتیب فرد احساس می کند که باید به کارش ادامه دهد و نقش والد بودن برای بچه هایش را از سر بگیرد و … منتها دیگران می گویند که این کافی نیست و فرد باید رشد کند و او هم واقعاً می خواهد که در این مسیر گام بردارد در نتیجه احساس رشد می کند.
محققان امیدوارند با استفاده از این قبیل تحقیقات بتوانند به افرادی که به نوعی به خاطر مواجهه با مشکلات، زندگیشان تحت تأثیر قرار می گیرد کمک کنند. به عنوان مثال براساس نتایج این قبیل تحقیقات می توان انعطاف پذیری سربازان را تقویت کرد.
کلید کاهش اثرات روانی حوادث سخت
محققان می گویند با استفاده از یک مسدود کننده سنتز پروتئین در مغز می توان ترس و استرسی که به دنبال حوادث سخت به وجود می آید را کاهش داد. این یکی از مهم ترین یافته های علوم اعصاب است و نتایج بالینی مهمی برای درمان افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه دارد. دانشمندان می گویند برای رسیدن به این نتیجه از یک الگوی شناخته شده رفتاری در زمینه نحوه شکل گیری خاطرات ترس آور استفاده کرده اند. بادامه مغز ناحیه کلیدی در رفتارهای مربوط به ترس است و ارایه راپامایسین که یک مسدود کننده سنتز پروتئین است می تواند پیوند سلول ها در مغز را کنترل کند.