پایتخت های ایران از زمان شکل گیری نخستین پادشاهی یعنی پادشاهی ماد رو به بیابان و در طول دو جاده اصلی قرار داشته اند. این جاده های اصلی در کناره های داخلی دو رشته کوه بزرگ البرز و زاگرس کشیده شده اند. یک جاده، جاده ای است که از مغرب به مشرق و به موازات کوه های البرز کشیده شده. شهرهای هگمتانه (همدان)، قزوین، تهران و ری، شهر صد دروازه (دامغان) و هرات در این جاده واقعند. جاده دیگر جاده جنوبی است و شهرهای اصفهان، پاسارگاد، اصطخر، تخت جمشید و شیراز در آن قرار دارند.
مراکز دینی کشور نیز در طول همان خطوط طبیعی ارتباطی قرار داشته اند و حتی امروزه هم درواقع دو شهر مقدس مشهد و قم یکی در جاده شرقی-غربی و دیگری در جاده شمالی-جنوبی واقع شده اند.
دلیل این که پایتخت های ایران و یا شهرهای مذهبی در این مکان های جغرافیایی قرار گرفته اند این است که زندگی در فلات ایران در رشته کوه های عظیمی که آن را احاطه کرده اند و یا در واحه ها امکان دارد. (البته در دشت های پهناور داخلی و خارجی ایران هم زندگی وجود دارد.) دلیل این هم که زندگی تنها در این مناطق از فلات ایران ممکن است و در مناطق داخلی امکان پذیر نیست این است که فرورفتگی مرکزی ایران که بستر یک دریای خشک شده است، ناحیه ای بی آب و علف است.
برداشتی آزاد از کتاب ایران از آغاز تا اسلام، تألیف پرفسور رمان گریشمن، ترجمه دکتر محمد معین، تصحیح دکتر میترا مهرآبادی
مطالب مرتبط: