محمدرضا کریمی
برخلاف عقیده عامه مردم، آفریقا دو گونه فیل دارد نه یک گونه. به عبارتی فیل جنگل های آفریقا یک گونه مشخص و متمایز از فیل ها است و با فیل منطقه ساوانای آفریقا فرق دارد. اختلاف فیل جنگل های آفریقا با فیل منطقه ساوانای این قاره در حد تفاوت فیل آسیایی با ماموت پشمالو است که نسلش منقرض شده است. ساوانا به علفزارهای مناطق گرمسیری با درختان پراکنده گفته می شود.
فیل ساوانای آفریقا و فیل جنگل های آفریقا که از نظر قواره کوچک تر است چند میلیون سال پیش از هم جدا شده اند و مسیر جداگانه ای را پیموده اند. (به مقاله از ماموت ها تا فیل های امروزی مراجعه کنید.)
انشعاب فیل ساوانای آفریقا و فیل جنگل های آفریقا از یکدیگر در همان حول وحوش زمان انشعاب فیل آسیایی و ماموت پشمالو صورت گرفته است.
احتمال این که این دو گونه از یکدیگر متمایز باشند برای اولین بار در سال 1379 مطرح شد. اما تا این زمان شواهد علمی قانع کننده ای در این زمینه به دست نیامده بود.
پیش از این تاریخ بسیاری از طبیعت شناسان باور داشتند که فیل ساوانای آفریقا و فیل جنگل های آفریقا با این که از نظر اندازه با هم متفاوتند اما دو جمعیت از یک گونه هستند. متوسط قد فیل ساوانا تا شانه ها 3.5 متر است درحالی که قد فیل جنگل ها تا شانه هایش 2.5 متر است. وزن فیل ساوانا هم بین شش تا هفت تن است که تقریباً دو برابر وزن فیل جنگل است.
تجزیه و تحلیل DNA فیل ساوانای آفریقا و ماموت پشمالو تنوع ژنتیکی خیلی پایینی دارند، در حالی که فیل آسیایی تنوع متوسطی دارد و فیل جنگل های آفریقایی تنوع ژنتیکی بسیار بالایی دارد. محققان باور دارند که سطوح متفاوت رقابت تولید مثلی میان نرهای گونه ها باعث این تفاوت ها شده است.
دانشمندان می دانند که لازم است برای حفاظت از این دو گونه به عنوان دو واحد مختلف به آنها نگاه کنند. از 60 سال پیش تاکنون، همه فیل های آفریقایی همانند یک گونه محافظت می شدند. فیل جنگل باید برای اهداف حفاظتی در اولویت قرار بگیرد.