ما پس از هر فاجعه هوایی، اخباری درباره جعبه سیاه هواپیمایی که دچار سانحه شده می شنویم. جعبه سیاه، حین پرواز هواپیما هیچ نقشی ایفا نمی کند، اما یک خدمت مهم انجام می دهد. جعبه سیاه در اصل دستگاهی الکترونیکی است که پس از یک حادثه هوایی برای کشف علت آن و جلوگیری از حوادث احتمالی دیگر مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
چرا هواپیما جعبه سیاه دارد؟
جعبه سیاه را می توان داخل هواپیما قرار داد و یا از آن خارج کرد. هواپیماهای مسافربری در واقع دو جعبه سیاه دارند. یکی داده های پرواز را ضبط می کند و دیگری صداهای داخل کابین خلبان را ضبط می کند.
دستگاهی که داده های پرواز را ضبط می کند (flight data-recorder)، درواقع سرعت هواپیما، جهت، ارتفاع و سایر اطلاعات مهم طول پرواز را ثبت می کند. دستگاهی که صدای کابین خلبان را ضبط می کند cockpit-voice recorder)) یک نوار کوچک دارد. این نوار به طور مداوم مانند یک دستگاه پیغام گیر کار می کند. این حلقه نوار هر نوع اطلاعات یا پیام ضبط شده را در خود نگه می دارد. به هر صورت بسته به ظرفیت نوار، می توان پیام های 30 یا 60 دقیقه آخر تا زمان سانحه را بازیابی کرد.
این دستگاه های ضبط به طور جداگانه در هواپیما قرار داده می شوند تا از آنها بهتر حفاظت شود. این دستگاه های ضبط داخل پوشش فلزی نسوز و مقاوم در برابر سقوط قرار دارند. قسمت جالب قضیه این است که با این که این دستگاه های ضبط جعبه سیاه نامیده می شوند اما درواقع رنگشان زرد روشن و بیشتر نارنجی است.
دلیل این که به جعبه سیاه، رنگ نارنجی زده می شود این است که پیدا کردن یک وسیله با رنگ روشن در میان آثار مخروبه ای که در آتش نیز سوخته اند خیلی آسان تر است. به این ترتیب با وجود نامی که به جعبه سیاه داده شده رنگ این دستگاه درواقع زرد روشن یا نارنجی است.
اصطلاح جعبه سیاه فقط درباره دستگاه های ضبط کننده داخل هواپیما به کار نمی رود. شاید خودروهای آینده نیز زمانی دارای یک جعبه سیاه شوند که در زیر صندلی یا داخل داشبورد جاسازی می شود.
دستگاهی به نام ((Underwater Locator Beacon (ULB) بر روی جعبه سیاه هواپیما نصب است که با آن مکان جعبه سیاه در دریا پیدا می شود. به این ترتیب که وقتی جعبه سیاه در آب غوطه ور می شود و با آب تماس پیدا می کند، آب یک مدار الکتریکی را می بندد و دستگاه گفته شده فعال می شود و امواج مادون صوتی منتشر می کند که به وسیله گوش انسان شنیده نمی شود ولی به سرعت به وسیله حس گرها و تجهیزات اکوستیکی تشخیص داده می شود. در نتیجه تفحص کنندگان می توانند جعبه سیاه را پیدا کنند.
بر روی جعبه های سیاه آزمایش های بسیاری انجام می گیرد. برای مثال، یک جعبه سیاه به نام L-3 FA 2100 برای آزمایش به مدت 10 ساعت در معرض آتشی با حرارت 1110 درجه سانتی گراد و نیز گرمای260 درجه سانتی گراد قرار داده شده است. این جعبه سیاه می تواند داده های پروازی مربوط به دست کم 25 ساعت را در خود حفظ کند.
چه کسی جعبه سیاه را اختراع کرد؟
جعبه سیاه اولین بار به وسیله یک دانشمند جوان استرالیایی به نام دکتر دیوید وارن اختراع شد. وی در اواسط دهه 1950 میلادی در آزمایشگاه تحقیقات حمل و نقل هوایی در ملبورن مشغول به کار بود که درگیر بررسی حادثه مربوط به سقوط مرموز اولین جت تجاری جهان شد. وی به این نتیجه رسید اگر دستگاه های ضبطی که گفته شد در هواپیما وجود داشته باشد می توان دلیل به وجود آمدن بسیاری از حوادث هوایی را پیدا کرد.
پس از سقوط غیر قابل توضیح هواپیمایی در کوئینزلند در سال 1960، استرالیا اولین کشوری شد که استفاده از جعبه سیاه را برای تمام هواپیماهای تجاری الزامی کرد.
دستگاه ضبط صدای داخل کابین خلبان
مشخص است که هدف اصلی از ضبط صداهای داخل کابین خلبان، ضبط کردن حرف هایی است که خدمه به یکدیگر می گویند و یا ضبط هر گونه سروصدایی در داخل کابین خلبان است. تفحص کنندگان با گوش دادن به گفت و گوهای ضبط شده بین خلبانان یا خدمه، درست قبل از انفجار یا بروز نقص در هواپیما می توانند به سرنخ هایی درباره حادثه دست یابند. تفحص کنندگان افرادی آموزش دیده اند که می توانند سرو صدای موتور، پیام های هشداری که داخل کابین ردوبدل می شود و یا درخواست های کمک اضطراری را شناسایی کنند و از آنها نتیجه گیری کنند.
همچنین آنها می توانند اطلاعات پروازی مهم، مانند سرعتی که هواپیما پرواز می کرده، دور موتور و گاهی اوقات موارد کوچکی که باعث حادثه شده را از سروصداهای اندک هواپیما قبل از تصادف استخراج کنند. دستگاه ضبط کننده صدای داخل کابین علاوه بر ارتباطات بین خدمه و خلبانان درباره کنترل از زمین و ارتباط با هواپیمایی دیگر نیز اطلاعاتی در اختیار تفحص کنندگان قرار می دهد. این دستگاه برای تشخیص زمان بندی حوادث هم مهم است. دستگاه ضبط کننده صدای کابین خلبان معمولاً در دم هواپیما قرار دارد.
دستگاه ضبط اطلاعات پرواز
ضبط اطلاعات پرواز به اندازه و حتی بیش از ضبط صداهای کابین خلبان مهم است. دستگاه ضبط اطلاعات پرواز از این نظر برای تفحص کنندگان حوادث هوایی ضروری است که بسیاری از عملکردهای هواپیما از جمله مدت پرواز، ارتفاع، سرعت سفر هوایی و جهت هواپیما را ضبط می کند. مواردی که برشمرده شد تنها وظایف ابتدایی ضبط کننده ها به شمار می روند. در واقع، دستگاه های جدید ضبط اطلاعات پرواز قادرند عملکردهای بی شمار دیگر هواپیما مانند حرکت بالچه های روی بال ها، خلبان خودکار و نشانگر سوخت را نیز ثبت کنند.
به هر صورت اطلاعات ذخیره شده در دستگاه های ضبط داده های پرواز یک هواپیمای ساقط شده برای تفحص کنندگان ارزشمند است. دلیلش این است که تفحص کنندگان در جستجوی دلیل خاص سقوط هواپیما هستند و این دستگاه به کارشان می آید. داده های ذخیره شده بر روی دستگاه های ضبط پرواز به تفحص کنندگان کمک می کند یک پرواز را به شکل تصاویر ویدئویی و رایانه ای بازسازی کنند و به این ترتیب مجسم کنند هواپیما مدت کوتاهی قبل از سقوط، چگونه اداره می شده.
جعبه های سیاه هواپیما علاوه بر ایفای نقش در زمینه پیدا کردن علل حوادث هوایی به تولید کنندگان هواپیماها و دولت ها ایده هایی ارائه می کنند تا مسافرت های هوایی را تا آخرین حد ممکن امن سازند.
همان طور که فناوری پیشرفت می کند جعبه های سیاه، پیچیده تر و قابل اعتمادتر می شوند. این موضوع به تفحص کنندگان در زمینه حوادث هوایی اجازه می دهد به شکلی دقیق تر تکه های اطلاعات را کنار هم قرار دهند و مشکلی که باعث سقوط هواپیما شده را پیدا کنند.
در آینده MP3 پلیرها که مورد علاقه طرفداران موسیقی سراسر جهانند، می توانند به بخشی از نرم افزار ثبت اطلاعات پرواز تبدیل شوند. با استفاده از MP3 پلیرها دستگاه های ضبط داده ها می توانند بیش از 500 ساعت از داده های زمان پرواز را ضبط کنند.
منابع:
http://natgeotv.com/uk/air-crash-investigation/black-box
http://www.pitara.com/science-for-kids/5ws-and-h/why-do-aircrafts-have-a-black-box