حمیده احمدیان راد
سیاهچاله ها مناطقی در فضا هستند که نیروی جاذبه در آنها به قدری قوی است که حتی نور هم نمی تواند از آنها فرار کند. این سیاهچاله ها که دانشمندان آنها را سوراخ می نامند، حاوی ماده ای هستند که به قدری فشرده شده که کشش جاذبه ایش نمی گذارد حتی نور از آن خارج شود و به چشم ما و تلسکوپ ها برسد. به خاطر همین است که ما نمی توانیم سیاهچاله ها را مستقیماً ببینیم. بنابراین فقط با مشاهده رفتار موادی که نزدیک آنها قرار دارند می توانیم مطمئن شویم که وجود دارند. به عنوان مثال گازها در اطراف این مناطق تقریباً با سرعت نور می چرخند و میزان زیادی اشعه با انرژی بالا خارج می کنند.
در سمت راست یک ستاره نوترونی و یا یک سیاهچاله را می بینید که از ستاره ای که در نزدیکیش است گاز می بلعد. گاز در یک صفحه دیسک مانند با سرعت خیلی بالا (نزدیک به سرعت نور) می چرخد و اشعه ایکس خارج می کند
بعضی از سیاهچاله ها پس از این تشکیل می شوند که یک ستاره خیلی بزرگ همه سوختش را مصرف می کند و بعد بخش های خارجی ترش طی یک انفجار عظیم (به نام ابر نواختر) منفجر می شود. سپس آن چه باقی می ماند به خاطر جاذبه ناشی از وزن خودش به حدی جمع می شود که به یک شیء فوق العاده متراکم به نام سیاهچاله تبدیل می شود. واقعیت این است که خورشید ما خیلی کوچک تر از آن است که در پایان کارش تبدیل به سیاهچاله شود. دلیلش هم ساده است. چون که به مقدار کافی ماده ندارد که آن نوع نیروی جاذبه ای را برخودش اعمال کند. یک ستاره باید بیشتر از ده برابر جرم خورشید ما را داشته باشد تا به سیاهچاله تبدیل شود.
در تصویر بقایای گازی به نام Cygnus Loop را می بینید که از یک انفجار ابرنواختری مربوط به 15000 سال قبل به جا مانده است. تصویر به وسیله تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده
فقط توجه داشته باشید که یک سیاهچاله هر مقدار ماده ای است که به حدی جمع شود که به یک بسته بسیار بسیار متراکم تبدیل شود. تصور کنید که همه سیاره زمین جمع شود و به اندازه یک تیله درآید. اگر زمین این قدر ماده داشته باشد که بر خود چنین نیروی جاذبه ای را اعمال کند، پس به سیاهچاله هم تبدیل می شود. ولی واقعیت این است که زمین این مقدار ماده را ندارد.
کشش جاذبه ای یک سیاهچاله یا هر چیز دیگری تنها به جرم و فاصله ای که از اشیا دارد بستگی دارد نه این که شیء اصلی چقدر بزرگ یا کوچک بوده. یک انسان هم می تواند سیاهچاله شود. به شرط این که چنان فشرده شود که بیشتر از یک هزار میلیارد میلیارد بار کوچک تر از یک دانه نمک شود. اما وقتی انسان ها نزدیک همدیگر می ایستند و با هم گپ می زنند، یعنی این که نمی توانند به سیاهچاله تبدیل شوند. چون نیروی جاذبه ای بیش از این نمی توانند اعمال کنند.
اگر خورشید بخواهد چنان فشرده و جمع شود که تبدیل به سیاهچاله شود، در نهایت عرض آن به شش کیلومتر می رسد. خورشید در این شرایط هم نمی تواند نیروی جاذبه ای بیش از حالا بر زمین و یا سیارات دیگر منظومه شمسی اعمال کند. چرا؟ چون در آن موقع هم نسبت به حالا ماده بیشتری ندارد و به سیارات هم نمی تواند بیش از حالا نزدیک شود.
یک دیسک گرد و غبار که 3700 سال نوری طول آن است و به گرد سیاهچاله ای حلقه زده. سیاهچاله وسط این کهکشان معادل 300 میلیون خورشید ماده در خود دارد. این تصویر را تلسکوپ فضایی هابل گرفته
در چند سال گذشته دانشمندان کهکشان های زیادی را کشف کرده اند که سیاهچاله هایی با مواد بسیار در مرکزشان است. این غول ها ممکن است جرم 100 میلیون خورشید و یا حتی بیشتر از آن را در خود داشته باشند. دانشمندان هنوز سعی می کنند بفهمند سیاهچاله ها چگونه تشکیل شده اند.
شاید سیاهچاله های ریزی در همان چند ثانیه اول عمر جهان تشکیل شده باشند. به هر حال سیاهچاله ها اشیای جذابی هستند و ستاره شناسان پرسش های زیادی درباره آنها دارند. یکی از راه هایی که به دانشمندان کمک می کند تا درباره آنها بیشتر بدانند، کشف و مطالعه امواج جاذبه ای بعضی از آنها است که در فضا ایجاد می شود.
منبع: http://spaceplace.nasa.gov/en/kids/phonedrmarc/2003_february.shtml