محمدرضا کریمی
در سال 1384، وزش تندبادی عظیم و وقوع زمین لرزه هایی که بذر سونامی را کاشت، مردم جهان را تکان داد. این وقایع طبیعی ابتدا اندونزی را درهم کوبید و پس از آن شیلی و ژاپن را درنوردید. از سال 1280 شمسی به بعد چندین زلزله به بزرگی یا بزرگ تر از 8.8 ریشتر رخ داده است. درواقع وقوع زلزله هایی به این بزرگی باید نادر محسوب شود.
با این وصف چه معنی می دهد که سه زلزله شدید در طول یک دوره زمانی شش ساله رخ داده باشد؟ برخی از دانشمندان استدلال می کنند که این زلزله های بزرگ ممکن است سرآغاز فوران گسترده ای از زمین لرزه های قوی باشد. بسیاری از محققان هم می گویند که زلزله های قوی اخیر چیزی بیش از یک اتفاق آماری است.
آنها می گویند که رگبار زلزله های بزرگ اخیر، به طور قابل ملاحظه ای شبیه به گروهی از زمین لرزه ها است که در اواسط قرن گذشته رخ داده است. زلزله هایی که در این گروه قرار داشتند، متشکل از سه زلزله با قدرت نه ریشتر یا بیشتر بودند که در یک فاصله زمانی 12 ساله کامچاتکا و سپس شیلی را لرزاندند و بعد از آن آلاسکا را درهم کوبیدند. احتمال این که زلزله هایی به این بزرگی به طور تصادفی در چنین گستره زمانی کوتاهی رخ دهد تنها چهار درصد است.
آنها استدلال می کنند که وقوع دور جدیدی از زلزله های بزرگ ممکن است علامت آغاز موج جهانی جدیدی از زلزله های بزرگ باشد. این محققان براساس مدلی که خودشان تهیه کرده اند نتیجه می گیرند احتمال این که در شش سال آینده زمین لرزه دیگری با قدرت نه ریشتر یا بزرگ تر رخ دهد حدود 63 درصد است. آنها خطر وقوع این زمین لرزه بسیار بزرگ را روبه افزایش می دانند.
این هشدار شومی است. آن هم با توجه به نیروهایی که زلزله نه ریشتری توهوکوی ژاپن را به وجود آوردند و دانشمندان هنوز در حال بررسی آنها هستند. کارشناسان می گویند با این که بیشتر انرژی این زمین لرزه در همان دو دقیقه اول آزاد شد، اما چند پس لرزه با قدرتی معادل 6.4 ریشتر یا بیشتر هم در همان 20 دقیقه اول رخ داد. این پس لرزه ها پس از آن هم ادامه یافتند. محققان می گویند، این زلزله و پس لرزه های آن در مجموع در مناطقی رخ دادند که قبلاً طی پنج زمین لرزه جداگانه لرزیده بودند.
در نتیجه کل بخش شمالی هونشو، بزرگ ترین جزیره ژاپن، حدود یک متر به سمت شرق نقل مکان کرد. یک مکان نزدیک به کانون زلزله هم 5.4 متر به شکل افقی در حال لغزش است و به عمق 1.1 متر هم در حال فرورفتن در آب است. این فرونشست ناگهانی موجب تشدید آسیب های ناشی از سونامی ای شد که دقایقی بعد ساحل را در هم کوبید.
البته آمارها نکات جالبی را بیان می کنند. از جمله این که از سال 1280 شمسی تاکنون تنها 14 زمین لرزه بزرگ تر از 8.5 ریشتر رخ داده. اما به هرحال سابقه زلزله شناسی مدرن تنها به کمی بیش از یک قرن پیش باز می گردد، درحالی که فرایندهای تکتونیکی ای که که زمین لرزه های بزرگ را تولید می کنند در طول بیش از صدها یا هزاران سال شکل می گیرند.
اندرو مایکل استاد زلزله شناسی دانشگاه کالیفرنیا نیز در تحقیقی جداگانه پایگاه داده های زلزله های عمده را بررسی کرده و تحلیل خود را ارایه داده است. وی می گوید:«من تعداد زیادی آزمون اجرا کرده ام و نمی توانم هیچ دلیلی برای رد این ایده که خوشه زمین لرزه های بزرگ اخیر تصادفی است پیدا کنم.»
دانشمندان می گویند نمی توان گفت که زلزله های بزرگ فعالیت های لرزه ای بیشتری را برنمی انگیزند. به عنوان مثال تنها چهار ماه پس از زلزله سال 1384 اندونزی، زلزله ای به قدرت 8.6 ریشتر رخ داد که تنها پایین سواحل این کشور را لرزاند و نتیجه باز توزیع مجدد استرس زلزله اول در پوسته زمین تحلیل شد. ریچارد آستر کارشناس ژئوفیزیک مؤسسه معدن و فناوری نیومکزیکو می گوید:«معمولاً گستره چنین استرسی به مناطق کناری محدود می شود. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد حرکات زمین که از زلزله های بزرگ ناشی می شوند موجب وقوع زلزله های کوچک در هزاران کیلومتر دورتر شده اند. اما هیچ نشانه ای مبنی براین که باعث وقوع زلزله های بزرگ در نقاط دور شده باشند وجود ندارد.»
زلزله شناسی به نام تام پارسونز و همکارش ولاسکو، از دانشگاه تگزاس نیز پایگاه داده های سازمان زمین شناسی ایالات متحده در دنور را تجزیه و تحلیل کرده اند. هدف آنها از این تحقیق این بود که بفهمند آیا وقوع زلزله هایی با قدرت هفت ریشتر و بالاتر ممکن است باعث بروز زمین لرزه هایی با اندازه متوسط در جاهای دیگر زمین شود یا نه. پارسونز می نویسد که بین سال های 1979 و 2009، سیستمومترها 205 زلزله با بزرگی هفت ریشتر و بزرگ تر را ثبت کرده اند. اگر چه بسیاری از این زلزله ها در همان روز یا مدتی پس از ثبت رویداد اولیه ماشه پس لرزه های محلی را کشیدند، اما افزایشی در فرکانس زلزله های دور با بزرگی بین پنج تا هفت ریشتر مشاهده نشد.
تجزیه و تحلیل این گروه نشان می دهد که حتی زلزله های بسیار بزرگ هم باعث وقوع زلزله های بزرگی که در چند هزار کیلومتری محل وقوع آنها رخ داده نشده اند.
منبع: http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=are-larger-earthquakes-a-sign