حمیده احمدیان راد
ابرنواختر، ستاره در حال انفجاری است که قبل از این که به مرحله ای برسد که به تدریج از دید محو شود، می تواند میلیاردها بار روشن تر از خورشید شود. ستاره در حالت انفجار بالا ترین حد روشنی اش را دارد و همین ممکن است کل یک کهکشان را تحت الشعاع قرار دهد. انفجار، ابری بزرگ از گرد و غبار و گاز را به داخل فضا پرتاب می کند. جرم مواد پرتاب شده ممکن است ده برابر جرم خورشید باشد.
ستاره شناسان دو نوع ابرنواختر را تشخیص می دهند. نوع یک و نوع دو. ابرنواختر نوع یک شاید در ستارگان دوتایی مشخصی رخ بدهد. ستاره دوتایی یک جفت ستاره نزدیک به هم هستند که در اطراف همدیگر می گردند. ابرنواختر نوع یک ممکن است در ستاره های دوتایی ای که یکی از ستارگانش کوچک و متراکم است و کوتوله سفید نام دارد، رخ دهد. اگر دو ستاره به قدر کافی به یکدیگر نزدیک باشند، کشش جاذبه ای کوتوله سفید، جرم را از شریک بزرگ تر به سمت خود می کشد. موقعی که جرم کوتوله سفید به جرمی حدود 1.4 برابر جرم خورشید می رسد، در خود فرو می ریزد و سپس منفجر می شود.
ابرنواختر نوع دو از مرگ تک ستاره ای که جرم خیلی بیشتری نسبت به خورشید دارد ناشی می شود. موقعی که چنین ستاره ای شروع به سوختن می کند، هسته آن به سرعت در خود فرو می ریزد و ناگهان انرژی وحشتناکی به شکل نوترونی (نوعی ذره زیر اتمی) و تابش الکترومغناطیس (انرژی مغناطیسی و الکتریکی) آزاد می شود. این انرژی باعث می شود که ستاره به صورت یک ابرنواختر فوران کند.
بیشتر ابرنواخترها چند روز بعد از این که رخ می دهند به حداکثر روشنی می رسند و برای چند هفته بسیار می درخشند. بعضی از ابرنواخترها در عرض ماه ها محو می شوند. ابرنواخترهای دیگر بعد از یک دوره چند ساله محو می شوند. همچنین ابرنواخترها از نظر مقدار و ترکیب موادی که بیرون می دهند با هم متفاوتند.
همچنین ابرنواخترها می توانند در پس انواع اشیای آسمانی گم شوند. بعد از چند انفجار ابرنواختری ممکن است در نهایت یک ستاره متراکم کوچک باقی بماند که اصولاً از نوترون ها و یا شاید ذرات اولیه ای به نام تپ اختر یا پالسار (pulsar) تشکیل شده است. چنین ستاره ای ستاره نوترونی نامیده می شود. ستارگان نوترونی ای که به سرعت در حال گردش و به مقدار زیاد مغناطیسی هستند، تپ اختر یا پالسار نامیده می شوند. بعد از انفجارهای دیگر ممکن است شیئی به نام سیاهچاله به وجود بیاید. یک سیاهچاله چنان نیروی جاذبه قدرتمندی دارد که حتی نور نیز نمی تواند از آن فرار کند. در بعضی از موارد هم، اصلاً هیچ شیئی و هیچ بقایایی از انفجار ابرنواختر به جا نمی ماند.
دانشمندان باور دارند که ابرنواخترها همه عناصر سنگین تر مثل آهن، طلا و اورانیوم را که روی زمین پیدا می شوند و در اشیای خارج از منظومه شمسی هم وجودشان آشکار شده به وجود می آورند. همچنین شواهدی وجود دارد که بعضی از اشعه عظیم و کیهانی با انرژی بالا از ابرنواختر سرچشمه می گیرند.
در سال 1054 ستاره شناسان چینی یک ابرنواختر را ثبت کردند که به قدری روشن بود که در طول روز نیز قابل مشاهده بود.
در سال 1987 یک ابرنواختر نوع دو، در ابر بزرگ ماژلانی، نزدیک ترین کهکشان به کهکشان راه شیری، قابل مشاهده شد. این اولین ابرنواختری بود که در تقریباً 400 سال اخیر با چشم غیر مسلح مشاهده شده است.