محمدرضا کریمی
دکتر داروساز
امولسیون ها از دو مایع غیر قابل اختلاط ساخته شده اند که یکی در دیگری پخش شده است. این دو فاز به ترتیب فاز داخلی و فاز خارجی نامیده می شوند. امولسیون های آرایشی اغلب به صورت کرم هستند. امولسیون های آرایشی و بهداشتی اکثراً سیستم های آب و روغن هستند و نوع امولسیون به دست آمده بستگی به نسبت روغن و آب به کار رفته دارد.
زمانی که فاز روغنی در فاز آبی پخش شود، امولسیون روغن در آب و در شرایطی که فاز آبی در فاز روغنی پخش شود، امولسیون آب در روغن تشکیل می شود. امولسیون روغن در آب در مقایسه با نوع آب در روغن کم چرب تر است و این به دلیل آن است که فاز خارجی آن را آب تشکیل می دهد. این نوع امولسیون خیلی سریع تر هم شسته می شود. تهیه امولسیون روغن در آب در صورتی که مقدار روغن کم باشد آسان است. ولی زمانی که مقدار روغن نسبتاً زیاد باشد، در اختلاط و به هم زدن دو فاز اشکال ایجاد خواهد شد. برای برطرف کردن این اشکال از یک ماده امولسیون کننده استفاده می شود. ماده امولسیون کننده امولسیون را ثابت و پایدار می کند
و با تشکیل لایه ای بر روی گویچه های ریز روغن از به هم پیوستن آنها ممانعت به عمل می آورد.
اجزای تشکیل دهنده
فاز آبی: همه اجزای تشکیل دهنده ای که قابل حل و اختلاط با آب هستند از جمله گلیسیرین در این فاز قرار می گیرند. تمام فراورده ها باید حاوی یک آنتی اکسیدان و یک ماده نگهدارنده باشند.
فاز روغنی
1-پارافین مایع: این ماده یکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده کرم های پاک کننده است و همچنین به عنوان رقیق کننده برای سایر مواد چرب مورد استفاده قرار می گیرد.
2-روغن بادام: این ماده بهترین روغن مصرفی در تهیه امولسیون های آرایشی و بهداشتی است.
3-روغن کنجد: روغن خوبی است که به جای روغن زیتون مصرف می شود.
4-ژل پترولیوم: به عنوان نرم کننده، حجیم کننده و استحکام بخش به کار می رود.
5-اسیدهای چرب- اسید اولئیک: ماده اصلی در تهیه کرم های ضد لک و خمیر ریش است.
6-استرها: ایزوپروپیل میریستات، ایزوپروپیل پالمیتات و ایزوپروپیل استئارات که همگی به شکل مایع هستند و نفوذپذیری پوست را افزایش می دهند.
7-سفیده نهنگ: نرم کننده بسیار عالی و مناسبی است.
8-موم که کارنائوبا و موم زنبور عسل که به عنوان امولسیون کننده و نرم کننده مصرف می شود.
عطرها و پودرهای غیرمحلول تا زمانی که اختلاط دو فاز به اتمام نرسیده باشد اضافه نمی شود.
روش ساخت
طرز تهیه فازها: از آن جایی که اغلب امولسیون های آرایشی از موم ها و مواد دیگری ساخته می شوند که به طور معمول در درجه حرارت اتاق جامد هستند، دو فاز باید ابتدا به طور جداگانه حرارت داده شوند. معمولاً موم ها را حدود 70 درجه سانتی گراد حرارت می دهند. فاز آبی باید تا درجه حرارت 20 درجه سانتی گراد بیش از دمای فاز روغنی گرم شود. وقتی که فازها مخلوط شدند اجازه دهید تا خنک شوند.
اختلاط و سرد کردن: معمولاً فاز آبی را به فاز روغنی اضافه می کنند. از آن جایی که احتمال جدا شدن فازها مطرح است، برای همین باید به وسیله یک مخلوط کن شیشه ای یا هر وسیله ای که به این منظور استفاده می شود، عمل اختلاط را پیوسته ادامه داد و حتی لحظه ای نیز قطع نکرد. زیرا در غیر این صورت فازها از هم جدا خواهند شد. سرعت سرد کردن بایستی آهسته باشد تا امولسیون حاصله لطافت خود را حفظ کند. اختلاط دو فاز تا زمانی که دمای مخلوط به 40 درجه سانتی گراد نرسیده ادامه می یابد و زمانی که حدوداً دمای امولسیون به 35 درجه سانتی گراد رسید، عطر را اضافه می کنند.
نکات قابل توجه
1-تمامی امولسیون ها باید در ظرف شیشه ای تهیه شوند و در آزمایشگاه بشرهای شیشه ای مناسب ترین ظرف ها هستند.
2-برای هر امولسیون باید از فرمولاسیون مناسب آن استفاده شود تا به شکل و قوام امولسیون لطمه ای نخورد.
یکنواخت کردن یا هموژنیزه سازی
محصول نهایی و آماده باید صاف و کرمی باشد. اگر این حالت در طی عمل اختلاط حاصل نشده باشد، ممکن است یکنواخت سازی کامل امولسیون در مرحله بعدی ضرورت یابد. این عمل ممکن است با استفاده از یک به هم زن معمولی مانند آن چه که در به هم زدن تخم مرغ و نظایر آن به کار می رود یا اگر چنانچه امولسیون نیمه جامد باشد با استفاده از یک هاون و دسته آن انجام شود. هموژنیزاسیون با شکستن قطره های روغن به قطرک های کوچک تر، در تهیه یک امولسیون پایدارتر بسیار مؤثر است.
امولسیون ها تمایل به سفت شدن دارند که این امر در بیرون آوردن آنها از ظرف هایشان اشکال ایجاد می کند و به دلیل یک یا تعدادی از عوامل زیر اتفاق می افتد:
1-غلظت موم ها در فاز روغنی خیلی بالا باشد.
2-مقدار امولسیون کننده زیاد باشد.
3-هموژنیزه و یکنواخت نمودن بیش از اندازه.
دلایل شکست و عدم موفقیت در فرمولاسیون امولسیون ها
1-کمبود ماده امولسیون کننده
2-تجزیه ماده امولسیون کننده (به دلیل فعل و انفعالات شیمیایی یا تأثیر فعالیت میکروبی
3-تغییرات حرارتی: ازدیاد دما می تواند باعث جدایی دو فاز شود و در ضمن انجماد با ایجاد کریستال های یخ در سطح امولسیون باعث به هم خوردن پایداری آن می شود.
4-حضور الکترولیت ها: مانند نمک های کلسیم
5-غلظت فازهای امولسیون: غلظت فازها معمولاً در حدود 60 درصد آب و 40 درصد روغن است و تغییرات زیاد در این نسبت باعث تفکیک فازها می شود.
6-بوگرفتگی و تند شدن روغن: انبار کردن دراز مدت بعضی از روغن های حیوانی یا گیاهی ممکن است سبب ایجاد تند شدگی و در نتیجه تفکیک فاز شود. برای جلوگیری از این عمل به روغن ها آنتی اکسیدان اضافه می کنند.