دکتر مونا زارع
کلیه ها به نام های رنه، نفروس و به زبان خیلی عامیانه قلوه نیز نامیده می شوند.
کلیه ها یک جفت عضو دفعی اند. آنها لوبیایی شکل هستند. در پشت شکم قرار دارند.
کلیه ها در طرفین ستون مهره ها قرار دارند. در حالت خوابیده کلیه ها تقریباً از طرف بالا از مهره 12 سینه ای و از طرف پایین تا مهره سه کمری امتداد دارند.
به خاطر اثر کبد، کلیه راست کمی پایین تر از کلیه چپ قرار دارد (انگار که کبد روی کلیه راست فشار آورده و آن را کمی به پایین متمایل کرده).
با این که دو کلیه از نظر اندازه و شکل مشابهند، اما کلیه چپ بلندتر و باریک تر از کلیه راست است و به خط وسط بدن نزدیک تر است.
قطب پایینی کلیه ها باریک است، اما قطب بالایی پهن است و با غده فوق کلیه تماس نزدیک دارد.
کناره خارجی کلیه ها محدب (برآمده) و کناره داخلی آنها گود است (در آناتومی منظور از کنار خارجی کناره ای است که به خارج بدن نزدیک تر است و کنار داخلی کناره ای است که به سمت داخل بدن نزدیک تر است).
در وسط این گودی کنار داخلی کلیه، یک فرورفتگی به نام ناف کلیه وجود دارد. ناف کلیه در حقیقت یک شکاف طولی عمیق است.
یکی از موضوعاتی که آناتومی به ما یاد می دهد، این است که بتوانیم راست و چپ و یا پشت و رو بودن یک عضو یا قسمتی از بدن را تشخیص دهیم (یعنی به عنوان مثال وقتی یک کلیه واقعی مانند کلیه (قلوه) گوسفند را می بینیم و یا پزشکان کلیه انسان را می بینند و یا حتی وقتی در آزمایشگاه مدرسه یک کلیه پلاستیکی را می بینیم بتوانیم تشخیص دهیم که کلیه راست یا کلیه چپ است یا جلوی کلیه را می بینیم یا پشتش را).
درباره کلیه ها، یک راه خوب برای تشخیص این موارد عناصری است که از ناف کلیه می گذرند. در ناف کلیه به ترتیب از جلو به عقب این عناصر عبور می کنند:
1-سیاهرگ کلیوی: جلوترین عنصر در ناف کلیه است (در بسیاری از منابع و در دانشگاه به سیاهرگ، ورید و به سرخرگ شریان می گویند).
2-سرخرگ (شریان کلیوی)
3-لگنچه کلیوی (قسمت انتهایی بالایی و متسع (گشاد) شده میزنای است.
پس به این ترتیب در کلیه از جلو به عقب این اجزا را داریم: سیاهرگ، سرخرگ و لگنچه و به این ترتیب می توانیم جلو پشت کلیه را از هم تشخیص دهیم (هر طرف سیاهرگ جلوتر بود، آن قسمت روی کلیه است).
چگونه می توانیم بالا یا پایین بودن کلیه را تشخیص دهیم؟ از کجا می فهمیم که کدام سر قطب بالایی و کدام سر قطب پایینی است؟ چنان که گفتیم سطح یا قطب بالایی کلیه پهن تر است. اما سطح پایینی باریک تر است. یک راه بهتر نیز برای تشخیص قطب بالایی و قطب پایینی کلیه ها وجود دارد. میزنای که بعداً بیشتر درباره آن صحبت خواهیم کرد از لگنچه به سمت پایین می آید. به این ترتیب هر طرفی که میزنای به آن طرف می آید قطب پایین است و دیگری قطب بالاست.
هر کلیه حدود 11 سانتی متر طول و شش سانتی متر ضخامت دارد. به قولی هر کلیه انسان بالغ به اندازه حدود یک دست مشت شده است. متوسط وزن کلیه در مردان نیز 150 گرم و در زنان 135 گرم است.
محور طولی کلیه ها نیز به سمت پایین و به سمت خارج است. پس بنابراین قطب های بالایی کلیه نسبت به قطب های پایینی به خط وسط نزدیک ترند.
(اگر می خواهید آناتومی بدن را بهتر بفهمید هنگامی که به یک شکل نگاه می کنید فرض کنید که بدن فردی را می بینید که روبرویتان ایستاده است. طبیعی است که سمت راست شما در واقع سمت چپ اوست و برعکس. البته دقت شود که گاهی شکل مربوطه سطح پشتی بدن فرد را نشان می دهد که در این صورت معلوم است که سمت راست ما همان همان سمت راست شکل است و برعکس. همچنین به قول استادی وقتی کسی را می بینید سعی کنید با نگاه کردن داخل بدنش را مجسم کنید).
کلیه جنین چه شکلی است؟
در جنین کلیه ها لوبوله (لوب لوب یا قطعه قطعه اند) و حدود 12 قطعه (لوبول) اند که به تدریج بعد از تولد به هم متصل شده و در دوران بلوغ کلیه ظاهری یکنواخت و صاف پیدا می کند. ممکن است در بعضی از موارد آثار قطعات لوبول های جنینی کلیه کماکان باقی بماند (از نظر علمی هفته سوم تا هشتمی که فرد در بدن مادرش است (حاملگی) را دوران رویانی یا اندام زایی می گویند و از ماه سوم تا تولد را دوران جنینی می گویند).