دکتر محمدرضا کریمی
عامل بیماری وبا باکتری ای به نام “ویبریوکلره” است. این باکتری را اولین بار “کخ” پزشک آلمانی در مصر از مدفوع بیماران جدا کرد و سال بعد نیز همان باکتری را از مدفوع بیماران مبتلا به وبا در هندوستان به دست آورد.
بیماری وبا بارها به صورت عالمگیر درآمده و زیان های جبران ناپذیری وارد کرده است. این بیماری همیشه از آسیا به قاره های دیگر جهان انتشار یافته است.
باکتری ایجاد کننده وبا چگونه عمل می کند؟
کلیه عوارض روده ای و غیرروده ای ناشی از بیماری وبا به “اگزوتوکسین” آن بستگی دارد. اثر عمده سم اگزوتوکسین، ایجاد اختلال در عبور آب و الکترولیت از جدار مخاط روده است. هیچ یک از حیوانات به وبا مبتلا نمی شوند.
ویبریون وبا، بیماری خطرناک وبا cholera را در انسان ایجاد می کند. این بیماری به صورت تک گیر، همه گیر و عالمگیر دیده می شود. دوره نهفتگی این بیماری برحسب مقاومت طبیعی بیمار و قدرت بیماریزایی میکروب از یک تا پنج روز است.
ویبریون وبا از راه دستگاه گوارش، با خوردن غذا یا آشامیدن آب آلوده وارد بدن می شود و پس از عبور از سد اسیدی شیره معده در محیط قلیایی روده کوچک در بین پرزهای لایه مخاطی چسبیده و شروع به تکثیر می کند. پس از تکثیر و ترشح سم حساس به حرارت، سبب تحریک مخاط روده شده، گردش یون سدیم در سلول های مخاط روده را مختل کرده باعث می شود که آب و الکترولیت زیادی وارد روده شود. از دست رفتن مقدار زیادی مایع با مقدار بیش از حد بیکربنات، سدیم و پتاسیم و کلر از روده می تواند منجر به شوک ناشی از کاهش حجم خون، اسیدوز و افزایش غلظت خون با افزایش سریع پروتئین های پلاسما شود. تأخیر در تجدید آب بدن ممکن است منجر به نارسایی کلیه شده و سرانجام به مرگ منتهی شود.
ویبریون وبا در خون داخل نمی شود و عفونت خون ایجاد نمی کند و نیز باعث تورم و زخم در روده نمی شود. ولی ممکن است در کیسه صفرا جایگزین شده و این محل را به صورت یک منبع عفونت در آورد. پایه درمان، جبران آب و الکترولیت از دست رفته است. علاوه بر این با استفاده از آنتی بیوتیک های مناسب، دوره بیماری کوتاه می گردد.
باکتری ایجاد کننده وبا در کجاها یافت می شود و به چه چیزهایی حساس است؟
این باکتری در مدفوع بیماران مبتلا به وبا و ناقلان میکروب و اغذیه یا مایعات آلوده به مدفوع بیماران و گاهی در آب گودال ها، چاه ها، رودخانه ها و دریاها یافت می شود. باکتری ایجاد کننده وبا به حرارت، اسیدها، خشکی و محلول های رقیق پرمنگنات پتاسیم بسیار حساس است. پاستوریزه کردن شیر و کلره کردن آب، ویبریون های موجود در آنها را از بین می برد.
باکتری ایجاد کننده وبا در آب معمولی تا مدت یک ماه زنده می ماند ولی در آب هایی که محتوی مواد معدنی باشند، پس از 24 ساعت کشته می شود. بر روی میوه جات و سبزیجات تازه که در سرما و محیط مرطوب نگهداری شده باشند، به مدت چهار تا هفت روز زنده می ماند. ویبریون وبا نسبت به داروهایی چون تتراسایکلین، کلرامفینکل، کوتریموکسازول، فورازولیوون، پلی میکسین B، و طیف وسیعی از آنتی بیوتیک های دیگر حساس است.
علایم بیماری وبا چیست؟
هر چند که اشکال بالینی خفیف با اسهال ساده نیز ممکن است وجود داشته باشد، اما معمولاً شروع بیماری ناگهانی و با اسهال و استفراغ شدید همراه است. اسهال آن آبکی با حجم زیاد و تکرر فراوان است که به سرعت شکل مدفوعی را از دست داده و به صورت مایع خاکستری شبیه به آب برنج در می آید.
علاوه بر اسهال و استفراغ، کم شدن درجه حرارت بدن، از بین رفتن آب و املاح، غلیظ شدن خون و کبودی پوست، انقباض دردناک عضلات، فشارخون پایین و نبض تند و ضعیف، کاهش حجم ادرار، دهان خشک، چشم های فرورفته و پوست چروکیده از علایم دیگر بیماری است. دوره بیماری در اشکال درمان نشده دو تا پنج روز طول می کشد و پیش آگهی به وضع سلامتی قبلی بیمار و درمان های انجام شده بستگی دارد.
میزان مرگ و میر در اشکال معالجه نشده در حدود 40 درصد است و با درمان فوری و صحیح می توان میزان مرگ و میر را در افراد بالغ به میزان یک درصد و در اطفال به سه درصد تقلیل داد.
وبا چگونه منتقل می شود و راه های مقابله با آن چیست؟
در انتقال بیماری وبا و پیدایش اپیدمی های آن در درجه اول آب آلوده و مواد غذایی، به خصوص غذاهای دریایی نپخته، سبزیجات و مگس نقش مهمی دارند. عامل اصلی شیوع وبا را باید در فقر، فقدان بهداشت و نداشتن آب شرب سالم جست و جو کرد و برای پیشگیری از وبا باید نکات زیر را رعایت کرد:
1-جدا کردن و درمان بیماران و از بین بردن مدفوع آنها به طریق بهداشتی و جدا کردن ناقلین و بیماران بدون علامت و درمان آنها. معمولاً دو هفته پس از بهبودی، دیگر ویبریون وبا در مدفوع یافت نمی شود. ولی گاهی نیز به مدت چند هفته باقی مانده و شفا یافتگان ناقل باکتری می شوند.
2-رعایت اصول بهداشتی از قبیل لوله کشی آب شرب و کلره کردن آنها، لوله کشی فاضلاب، مبارزه با مگس، جلوگیری از آلوده شدن اغذیه با مدفوع ونظایر آن.
3-برطرف کردن عادت افراد در استفاده از آب کانال ها یا رودخانه ها برای شست و شوی بدن، لباس، مصارف خانگی و غیره.
4-مسافرت به کشورهایی که در آنها وبا وجود دارد باید با احتیاط صورت گیرد و از خوردن مواد غذایی نیمه پخته یا خام، سبزیجات خام، میوه و غذاهای دریایی و نوشیدنی ها دوری کرد.
براساس کتاب میکروب شناسی پزشکی، نوشته دکتر پرویز ادیب فر