دکتر مونا زارع
وزن پانکراس کمتر از 100 گرم است. ولی روزانه با ترشح یک لیتر مایع به اندازه ده برابر توده خود، شیره پانکراسی ترشح می کند. پانکراس غده ای غیرعادی و با ترشحات درون ریز و برون ریز است. ترشحات برون ریز آن شامل اجزاء آبکی آنزیمی است. اجزای آبکی آن غنی از بیکربنات (یک ماده قلیایی) است و به خنثی کردن محتویات دوازدهه کمک می کند. اجزای آنزیمی آن شامل آنزیم هایی جهت هضم کربوهیدارت ها، پروتئین ها و چربی ها است. هم پیام های عصبی و هم پیام های هورمونی ترشحات پانکراس را کنترل می کنند.
آنزیم ها به وسیله سلول های برون ریز ذخیره و ترشح می شوند. هورمون ها در دستجاتی از سلول ها به نام جزایر لانگرهانس ساخته می شوند. ساختمان بخش برون ریز پانکراس شبیه به غده بناگوشی (پاروتید) که یکی از غدد بزاقی است، است.
قسمت عمده آنزیم های پانکراس به صورت پیش آنزیم در سلول های مخصوصی ذخیره شده و بعد از ترشح، در مجرای روده باریک فعال می شوند. این امر در حفاظت از پانکراس بسیار اهمیت دارد. در التهاب حاد پانکراس ممکن است این پیش آنزیم ها در خود پانکراس (به جای روده کوچک) فعال شوند و کل پانکراس را هضم کنند که به عوارض بسیار وخیم منجر می شود.
ترشح پانکراس به وسیله دو هورمون که از دوازدهه ترشح می شوند، کنترل می شود. نام این دو هورمون “سکرتین” و “کوله سیستوکینن” است.
سکرتین سبب تحریک ترشح مایعی می شود که فعالیت آنزیمی کمی دارد ولی پر از ماده ای قلیایی (بازی) به نام بیکربنات است و سبب خنثی کردن کیموس (غذای نیمه هضم شده) اسیدی می شود تا آنزیم های پانکراس بتوانند در محیط خنثی عمل کنند.
هورمون کوله سیستوکینین، سبب ترشح مایع کمتری می شود که پر از آنزیم است و در برون ریزی مواد ترشحی سلول های پانکراس نقش دارد.
به طور کلی عمل هماهنگ این دو هورمون سبب ترشح زیاد شیره پانکراس می شود و این شیره غنی از آنزیم است. تحریک “عصب واگ” نیز (که جزو اعصاب پاراسمپاتیک است) باعث ترشح پانکراس می شود. در حالت سوء تغذیه شدید، برخی سلول های ترشحی پانکراس آسیب می بینند و بیشتر شبکه “اندوپلاسمیک” خشن خود را از دست می دهند. تولید آنزیم های گوارشی نیز متوقف می شود.