محمدرضا کریمی
دشتی از گل ها ممکن است برای ما بی ضرر به نظر برسد اما برای پرندگان و حشرات که معاششان وابسته به گل ها است، مانند یک میدان جنگ مین گذاری شده است. میدان جنگی که انبوهی از شکارچیان و رقیبان در آن جولان می دهند. کارآمدتر شدن یک گرده افشان در تغذیه احتمال این که خودش تبدیل به غذا شود را کمتر می کند.
جانوران چگونه شهد می نوشند؟
گونه هایی شامل خفاش ها، پرندگان و زنبورها که از شهد تغذیه می کنند دو نوع سازوکار را برای نوشیدن شهد به کار می برند. یکی مکش فعال که براساس آن پروانه ها شهد را از میان یک لوله باریک بلند به نام پروبوسکیس (proboscis) می مکند و دیگری سازوکاری که در آن جانورانی مانند مرغ مگس خوار شهد را از طریق کنش مویرگی در زبان هایشان بالا می کشند.
گروه هایی از جانوران که از راه مکش شهد تغذیه می کنند وقتی شهدی با غلظت 33 درصد قند را می مکند بیشترین کارایی را دارند.
گونه هایی از جانوران مانند مورچه ها، زنبورها و خفاش ها هم زبانشان را به حالت ملاقه در می آورند و شهد را از این طریق از گل ها خارج می کنند. غلظت ایده آل قند در شهدی که آنها می گیرند 52 درصد است و در مقایسه با گونه هایی که شهد را می مکند، گرفتن شهدی که چسبناک تر و شیرین تر باشد ترجیح دارد.
دلیل این که چرا زنبورها زمانی که به دنبال شهد گل های می روند از رفتار هم کپی برداری می کنند هم بسیار ساده است. با وجود این که زنبورهای عسل مغزهای کوچکی دارند اما به قدر کافی باهوش هستند و از منطق پیروی می کنند. به این ترتیب که با تماشای زنبورهای دیگر و یادگرفتن از رفتار آنها جذاب ترین گل ها را پیدا کنند. همچنین گل های رنگی نزد زنبورها محبوب ترند چراکه این گل ها حاوی مقادیر زیادی شهد غنی از انرژی هستند.
کارآمدی گرده افشان ها در نوشیدن شهد به چه بستگی دارد؟
کارآمدی جانوران گرده افشان در تغذیه به این که شهد یک گل چه قدر شیرین است و یا این که چگونه شهد را به دست می آورند بستگی دارد.
زبان جانورانی نظیر زنبورها مانند ملاقه چسبناکی عمل می کند و موقعی که آنها از شهد شیرین تر یا چسبناک تری تغذیه می کنند کارآمدی شان افزایش می یابد. از طرف دیگر جانورانی مثل پرندگان و پروانه ها نیز شهد را می مکند و از طریق لوله ای آن را بالا می کشند و از این راه تغذیه می کنند. این جانوران زمانی بهترین کارایی را دارند که شهدی با شیرینی کمتر و رقیق تر را بمکند.
تغذیه از شهد یک مثال کلاسیک از بهینه سازی در طبیعت است. شیرین تر بودن شهد، به حاملان آن انرژی بیشتری می دهد، اما مدت بیشتری هم طول می کشد تا این انرژی بیشتر حمل شود. مطلوبیت غلظت شکر براساس این که شربت چگونه مکیده و از طریق لوله بالا کشیده می شود تغییر می کند.
در مقام مقایسه اگر آب قند را از طریق یک نی بمکیم کارآمدتر است اما اگر یک قاشق را وارد عسل کنیم مؤثرتر است.
اما آیا گل ها هم می خواهند گونه های مشخصی از حشرات یا پرندگان برای آنها گرده افشانی کنند؟ آیا آنها هم ترجیح می دهند نوع خاصی از شهد را ارایه دهند؟ و پرسش جالب تر این که آیا ارتباطی بین ریخت شناسی گیاه و ریخت شناسی حشره وجود دارد یا نه؟ اینها پرسش هایی هستند که بشر در جست و جوی یافتن پاسخی برای آنها است.