محمدرضا کریمی
در حرفه مین یاب ها “اولین اشتباه، آخرین اشتباه زندگی آنهاست”. هیچ طرح و نقشه ای از میدان های مینی که عراق در دوران جنگ ایجاد کرده بود وجود ندارد. بنابراین همه چیز به ابتکار خود مین یاب ها بستگی دارد. لغزش از محدوده نوارهای پارچه ای سفیدی که مسیر امن حرکت هر مین یاب را مشخص می کند، حکم مرگ یا قطع عضو او را دارد. خستگی پس از مدتی کار درصد خطا را بالا می برد و این لحظه ای است که فرماندهان برای این که از فاجعه احتمالی جلوگیری کنند به یگان ها دستور استراحت می دهند.
در جایی نظیر خوزستان هرم گرمای کشنده، ساعات کاری مفید رابه حداقل ممکن کاهش می دهد. گاهی یک مین در مکانی که تصور می شد باید باشد نیست. در این شرایط دلهره آور همه دست از کار می کشند تا دنبال یک ظرف محتوی نیم کیلو ماده منفجره گمشده بگردند که با اندک فشاری عمل میکند و مرگ مین یاب یا قطع بعضی از اعضای بدن او را به دنبال می آورد. نظامیان مین یاب به خوبی از خطرات احتمالی این دشمن پنهان که پس از پایان جنگ هشت ساله همچنان تلفات می گیرد، آگاهند. با این وجود خنثی سازی نه میلیون گلوله شامل انوع موشک، مین و سایر گلوله های عمل نکرده از 750 هزار هکتار -یعنی تقریباً نیمی از مناطق آلوده- تا سال 1381، 139 شهید و 549 جانباز به جا گذاشته است.
هرچه 15 یگان مهندسی رزمی نیروی زمینی به منطقه صفر مرزی با عراق نزدیک تر می شوند، میدان های مین به خاطر تراکم بیشتر مین ها مرگبارتر می شوند. خود ارتش مقیاس مناطق آلوده به مینی را که عراق به جا گذاشته را با احتساب حدود 200 هزار هکتار مناطق مرتفع شمال غربی کشور که سپاه پاکسازی می کند، یک میلیون و 500 هزار تا یک میلیون و 800 هزار هکتار برآورد می کند. سرهنگ امیر محمودی جانشین معاونت هماهنگ کننده نیروی زمینی می گوید:”از مجموع مناطقی که نیروی زمینی پاکسازی می کند، آلوده ترین منطقه خوزستان است. مناطق آلوده دیگر کرمانشاه و ایلام هستند.”
ارتش بخشی از کارکنان ثابت و نیروهای وظیفه را با آموزش های ویژه به این مناطق اعزام کرده است. آنها از تجهیزات کاملاً مدرن نظیر آنچه آمریکا، پیشروترین کشور جهان ار نظر فن آوری مین یابی انجام می دهند بی بهره اند. تنها سال گذشته ارتش تعدادی مین کوب خریداری کرد که زمین را شخم می زند و به این کار می آید که ضریب امنیتی را برای کارکنان خود بالا ببرد. با این وجود مین یاب ها به خود می بالند که به گفته یکی از سازمان های بین المللی موسوم به (M.P.A) ایران یکی از بهترین کشورهای جهان از حیث خنثی سازی مین تشخیص داده شده است.
با این حال آنها به زحمت تنها نیمی از مناطق آلوده به مین را پاکسازی کرده اند. بنابراین باقیمانده مناطق آلوده هنوز جراحت ها وتلفاتی را میان نظامیان مین یاب یا غیر نظامیان موجب می شود. سرهنگ محمودی می گوید:”شرایط جوی مثل گرمای زیاد و جابه جایی مین ها در اثر توفان و سیل کار را کند کرده است. طبیعی ست که دشمن هم طرح ونقشه میادین مین را در اختیار ما قرار نداده است. مین یاب ها بیل می زنند، شخم می زنند و با دست کاوش می کنند و بعد به خاطر این که جاده ای وجود ندارد چند کیلومتر راه می پیمایند تا با برانکار یا کوله پشتی و فرقون مین های خنثی شده را به جاده ماشین رو برسانند.”
مین یاب ها چگونه کار می کنند؟
یکی از مربیان آموزش مین یابی می گوید:”مابه مین می گوییم دشمن نهفته. چون بدون این که این دشمن را ببینیم باید با آن بجنگیم.”
مربی دیگری روند کار مین یاب ها را چنین توصیف می کند که ابتدا نوارهای پارچه ای سفیدی در منطقه بی خطر کشیده می شود که همه موظف اند روی آن راه بروند وسپس مین یاب ها، دستگاه های مین یابی را در اطراف خود حرکت می دهند. وقتی دستگاه مین یاب روی مین قرار می گیرد، بوق می زند. در این هنگام مین یاب عقب می رود و مین بردار در جای او قرار می گیرد و با سیخک خاک را کنار می زند وبسته به نوع مین با آن مواجه می شود. در مرحله آخر مین ها به تدریج با دست جمع آوری وبه عقب منتقل می شوند.
انواع مین هایی که مین یاب ها با آنها مواجه می شوند
مین یاب ها در مدت کار ممکن است با انواع مین های ضد تانک، ضد خودرو وضد نفر مواجه شوند. در جنگ ها مین ها برای جلوگیری از عملیات نظامی دشمن کاربرد دارد و به گفته ارتش، عراقی ها که پس از عملیات ها فتح المبین و بیت المقدس به موضع دفاعی روی آورده بودند برای مستحکم کردن مواضع خود و کند کردن روند عملیات های ایران به شکل گسترده ای به ایجاد میادین مین روی آوردند. مین های مورد استفاده عراق عمدتاً از کشورهای بلوک شرق تأمین می شد و واحدهای مهندسی این کشور به کاشت مین ها می پرداختند. مین های موسوم به ضدنفر که عراق به طور وسیعی در جنگ از آنها استفاده می کرد به دسته های جهنده، کشنده، زخمی کننده و تلفیقی تقسیم می شدند. مین های کشنده انسان را ازپای در می آورند و برخی دیگر از مین ها قابلیت آن را دارند که دست وپا را از ناحیه پنجه قطع کنند و گاهی هم ترکش های آنها باورود به چشم منجر به نابینایی می شود.
البته تولید مین های کشنده پس از تشکیل کنفرانسی در سال 1998 در کشور کانادا ممنوع شد. مجروحان احتمالی در این میدان های مین به خاطر نبود جاده با سختی زیاد به مراکز درمانی منتقل می شوند. طبیعتاً انفجار مین ها به غیرنظامیان هم آسیب می رسانند. سرهنگ محمودی می گوید:”ما مناطق را به بخش های آزاد و ممنوعه تقسیم بندی کرده ایم. مناطق ممنوعه در نزدیکی منطقه صفرمرزی قرار دارند. به رغم اعلام قبلی گاهی عشایر کوچ نشینی برای چرای دام هایشان وارد منطقه ممنوعه می شوند و در مواردی حس کنجکاوی کودکان آنها منجر به انفجار مین می شود. قاچاقچیانی هم که به طور غیرقانونی از مرز عبور می کنند تلفاتی به جا می گذارند. تلفات شامل افرادی هم می شود که به طمع جمع آوری آلومینیوم و آهن های به جا مانده از جنگ، وارد مناطق مممنوعه می شوند.”
با این وصف ایران درحال حاضر در ردیف 60 کشوری قرار دارد که جمعاً 80 میلیون مین را در خود جای داده اند. براساس آماری که یک نشریه دانشجویی دانشگاه امیر کبیر به نقل از اینترنت ارایه داده 17 درصد از مین های خنثی نشده جهان در ایران قرار دارد و ازنظر تعداد مین مدفون پس از کشور مصر دومین رده را داراست.
کاربرد روبات ها در مین یابی
دکتر امیر حسین جهانگیر استاد دانشگاه صنعتی شریف که مدتی رهبری تیم ربات های فوتبالیست وامدادگر را به عهده داشت -این ربات در مسابقه روبات های امداگر جهان در بین پیشرفته ترین کشورهای جهان اول شد- می گوید:”روبات ها جلوی تلفات انسانی را در هنگام خنثی سازی مین می گیرند و هرگز هم خسته نمی شوند. شرایط محیطی مثل آفتاب و برف هم بر کار آنها تأثیر نمی گذارد. با ساخت و به کارگیری این روبات های مجهز به حس گر می توانیم پیشرفت قابل توجهی هم در فن آوری های روباتیک و حس گرها به دست آوریم…”
آمریکایی ها در زمینه ساخت روبات های مین یاب پیشرفت های قابل توجهی به دست آورده اند.
دکتر جهانگیر می گوید:”مریخ یاب های آمریکایی در این زمینه کار کرده اند. آنها برای این کار روبات های ماری شکلی ساخته اند و در افغانستان با خودروهای متحرک مجهز به بازوی حس گر به مین یابی پرداختند. آمریکایی ها با استفاده از مین یا ب های روباتیک مین های کویت راهم جمع آوری کردند ومجدداً در یوگسلاوی از مین های برداشته شده استفاده کردند!”
هیچ پدیده ای غیر انسانی تر از جنگ نیست
به هر حال در عصری که سلاح های جنگی حتی تا مدتها پس از پایان جنگ ها به تخریب ادامه می دهند، تجهیزاتی به همان میزان پیشرفته نیاز است تا تهدید این سلاح ها را خنثی کند. هشت سال جنگ با عراق بخش عظیمی از منابع اقتصادی کشور ما را تخریب کرد. 13 سال پس از پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران هنوز یگان هایی از مین یاب های جسور ایرانی ناچارند با دشمن نهفته ای به نام مین بجنگند واین سلاح ها تلفاتی هم از غیرنظامیان به جا می گذارند. ممکن است بسیار بیش از این میزان زمان لازم باشد تا همه مناطق از مین پاک شود. به این ترتیب آیا هیچ پدیده ای زشت تر وغیرانسانی تر از جنگ وجود دارد؟
این گزارش در فروردین سال 1381 در روزنامه ایران چاپ شد و در سایت های متعدد بین المللی ترجمه شد و در بسیاری از تحقیقات و گزارش های بین المللی در مورد مین مورد استناد قرار گرفت.