نویسنده: رضا لاجوردیان
ترجمه: حمیده احمدیان راد
تاریخ ها به میلادی است.
1220-820 – اقتدار حکومت های عرب بر کشور پارس رو به کاهش نهاد. به این صورت که پادشاهی های پارسی محلی در مناطق مختلف سر برداشتند. طاهریان 259-206 هجری قمری (873-821 میلادی)، صفاریان 393-247 هجری قمری (903-867 میلادی)، سامانیان 389-279 هجری قمری (999-873 میلادی)، آل زیار 433-316 هجری قمری (1077-928 میلادی) و آل بویه 447-320 هجری قمری (1055-945 میلادی) از آن جمله بودند. به دنبال آنها سلسله های ترکی با فرهنگ پارسی هم ظاهر شدند که عبارت بودند از: غزنویان 582-351 هجری قمری (1186-962 میلادی)، سلجوقیان 590-429 هجری قمری (1153-1038 میلادی) و خوارزمشاهیان 628-490 هجری قمری (1220- 1153 میلادی). در این دوران زبان فارسی مدرن متولد شد و خیلی زود به عنوان یکی از شاعرانه ترین زبان های جهان شکوفا شد. سامانیان اولین کسانی بودند که زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی دربارشان پذیرفتند. یک بار دیگر پارس مرکز جهان برای هنر، ادبیات و علم شد و به خاطر نقش کلیدی ای که در همه حوزه ها داشت، در پیشرفت تمدن اسلامی نقشی بسزا ایفا کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره سلسله های ایرانی پس از اسلام، تا دوره مغول اینجا را کلیک کنید.
850- خوارزمی، ریاضیدان و ستاره شناس برجسته و پایده گذار جبر و کمک کننده به بسیاری از تحولات علوم نظیر پایه گذاری صفر و سیستم اعشاری و اعداد عربی متولد شد.
879- یعقوب لیث صفار اولین حاکم پارسی بود که به طور آشکار بر ضد اعراب شورید. او بیشتر سرزمین پارس را به زیر کنترل درآورد و زبان فارسی را ترویج کرد.
925-865- رازی پزشک و شیمیدان و فیلسوف مشهور عصرش استفاده پزشکی از الکل را کشف کرد و تعدادی کتاب در زمنیه های مختلف مخصوصاً داروسازی نوشت. برخی از آثار او به بسیاری از زبان های اروپایی ترجمه شد.
940- رودکی به زبانی فارسی جدید و نظام شعری آن شکل داد. او اولین شاعر مهم زبان فارسی و به عبارتی پدر شعر فارسی است. سهم او بخصوص از این نظر مهم است که شعر به یکی از پایه های اصلی فرهنگ و هویت فارسی تبدیل شد.
1020-940- فردوسی شاعر ملی ایران و شاید بزرگ ترین قهرمان ایران متولد شد. او شاهنامه را در 1010 میلادی تکمیل کرد. کتابی که نگارش آن30 سال زمان برد و 50000 بیت دارد. او از هویت ملی پارسی دفاع کرد. در حالی که یک مسلمان پرهیزگار بود که عمیقاً از نفوذ اعراب منزجر بود. او شاهنامه را با استفاده حداقل از کلمات عربی نوشت. شاهنامه شامل داستان های اسرارآمیزی از کشور پارس در پیش از اسلام است. قهرمان آن یعنی رستم هم ارزش های فردی ای مثل قدرت و درستی و شجاعت دارد.
1037-980- ابن سینا (در غرب اویسنا) یکی از برجسته ترین دانشمندان و فلاسفه تمدن اسلامی که بیش از 200 کتاب نوشت در این سال ها زندگی می کرد. کتاب قانون او در پزشکی که یک دایره المعارف خلاصه، از همه علوم پزشکی آن دوران است در سراسر جهان شناخته شده است. این کتاب به لاتین ترجمه شد و تأثیرگذارترین کتاب پزشکی در جهان تا قرن هفدهم باقی ماند. او همچنین فیلسوف برجسته ای هم بود.
1055-945- آل بویه از منطقه مرکز و شمال با ارتش اعراب جنگیدند و بغداد را تسخیر کردند. اگرچه آنها به خلیفه اجازه دادند تا نام خلیفه را برای خودش نگه دارد، اما نقش خلیفه را به یک رییس مذهبی بی نفوذ و دست نشانده کاهش دادند. آل بویه قدرت سیاسی واقعی را در بخش شرقی جهان اسلام برای یک قرن در دست داشتند.
1092-نظام الملک نخست وزیر مشهور ملک شاه سلجوقی متولد شد. بر اثر لیاقت او، ملک شاه توانست بخش شرقی جهان اسلام از سوریه تا افغانستان را کنترل کند. نظام الملک کتاب سیاستنامه را نوشت که کتابی درباره حکومت داری و سیاست بود. او همچنین مدارس نظام را در شهرهای عمده تحت حکومت سلجوقیان ایجاد کرد. این مدارس به مؤسسات آموزشی پیشرفته ای در جهان اسلام تبدیل شدند. نظام الملک، حامی خیام و غزالی بود.
111-1058- غزالی که به عنوان برجسته ترین حقوقدان و متخصص الهیات عصرش شناخته می شود، در این دوران زندگی می کرد. او یک ستون عقلانی صوفیه به شمار می رود.
1122-1048- عمر خیام ریاضیدان، شاعر و ستاره شناس بزرگ زندگی می کرد. او محاسبات ریاضی را برای اصلاح تقویم پارسی، یکی از دقیق ترین تقویم های جهان که تا به امروز هم مورد استفاده قرار می گیرد، انجام داد. او به ساخت یک رصدخانه مهم در اصفهان کمک کرد و مجموعه رباعیاتش را نوشت. فیتزجرالد رباعیات خیام را در قرن نوزدهم به انگلیسی ترجمه کرد و کمک کرد که رباعیات خیام مشهورترین اشعار شرقی در اروپا شود. کار او تاکنون به بسیاری از زبان های دیگر ترجمه شده است و میلیون ها نسخه از آن فروخته شده است.
1206- چنگیز خان قبایل مغول را متحد کرد و شروع به تسخیر جهان کرد.