حمیده احمدیان راد
قرن ۲۱ به سمتی می رود که اکثر مشاغل به دانش و مهارت های رایانه ای نیاز خواهند داشت. ورود به این عرصه به نوع جدیدی از آموزش نیاز دارد که با آموزش سنتی کنونی بخصوص آنچه هم اکنون در مدارس ایران در جریان است همخوانی ندارد. مدتی است برخی کشورهای جهان به تأسیس مدارس الکترونیکی یا آنچه در ایران مصطلح شده مدارس هوشمند دست زده اند. الگوی اولیه این مدارس از کشور انگلیس گرفته شده است و کشور مالزی یکی از پیشتازان ایجاد این مدارس به شمار می رود. دانشگاهها هم به نوع دیگری از آموزش تحت عنوان آموزش مجازی متمایل شده اند.
در مدارس هوشمند رایانه در نحوه تدریس و ارزشیابی تأثیر می گذارد و برنامه های درسی را تا حدودی تغییر می دهد. ولی در عین حال کارکردهای اجتماعی مدارس بر جای خود باقی می ماند. چون در روابط اجتماعی به دانش آموزان یاری می رساند.
در این مدارس دانش آموزان می آموزند انبوهی از اطلاعات را پردازش کنند و ازاین اطلاعات در جهت یادگیری بیشتر استفاده کنند. دانش آموزان حتی می توانند با منابع علمی جهان و معلمان و بچه های مدارس دیگر ارتباط برقرار کنند.
در مدارس هوشمند معلمان می توانند به جای اینکه تلاش کنند خودشان پاسخی برای پرسشهای دانش آموزان پیدا کنند، از آنها بخواهند پاسخ پرسش هایشان را در رایانه پیدا کنند و برای بقیه بازگو کنند. البته مدارس هوشمند این کارایی را نیز دارند که به دانش آموزان نشان دهند چه اطلاعاتی در وب موثق است تا کودکان و نوجوانان ضمن دریافت اطلاعات درست تحت تأثیر تبلیغات سوء اینترنت هم قرار نگیرند. در نهایت به کارگیری رایانه به معلمان خوش فکر کمک می کند به دوره آموزش براساس کتاب محوری و سخنرانی تک گویانه معلم در کلاس خاتمه دهند و سیستم آموزشی را به شکل سیستم مشارکتی، مبتنی بر آموزش توانایی های پژوهش، جمع بندی، تحلیل و نتیجه گیری دانش آموزان تبدیل کنند.
البته در مورد سیستم های آموزشی نظیر آموزش و پرورش ما که کتاب محور و مبتنی بر نقش حیاتی معلم است، کارشناسان هشدار می دهند فناوری اطلاعات حتی می تواند سیستمهای محافظه کار تعلیم و تربیت را تشدید کند. به طوری که معلمان علاوه بر همان شیوه کتاب محوری دانش آموزان را به سوی انبوه اطلاعات سوق دهند و معلمان از دانش آموزان بخواهند حجم بیشتری از اطلاعات را حفظ کنند. مرضیه ابراهیمی کارشناس آموزشی در تعریف مدارس هوشمند می گوید:”مدرسه هوشمند مدرسه ای است که با کمک فناوری های نوین سیستمهای آموزشی و دیجیتالی هوشمند درصدد سرعت بخشی به فرآیند یاددهی، یادگیری و بهبود مدیریت به صورت کاملاً نظام یافته باشد تا انسان عصر اطلاعات قادر به پردازش و دسته بندی و استفاده بهینه از منابع فنی دانش روز با توجه به طیف گسترده آن برای کشف استعداد خود و بروز خلاقیت ها باشد”.
شرایط مناسب از نظر دست اندرکاران چنین طرح هایی این است که معلم دیگر آموزش دهنده صرف نیست، فعالیت های گروهی تشویق می شود، با تک تک دانش آموزان متناسب با توانمندی ها و استعدادهای آنها رفتارمی شود و دانش آموزان می توانند مواد درسی شان را ازطریق سایت های اینترنتی دنبال کنند ارزشیابی نیز از شکل حافظه محوری خارج می شود.
در مدارس هوشمند از اینترنت استفاده زیادی می شود. ولی این با آموزش مجازی متفاوت است. درآموزش از راه دور معلم و دانش آموز یا استاد و دانشجو ازطریق اینترنت صدا و تصویر یکدیگر را دریافت می کنند. درحالی که در یک محیط و مکان حضور ندارند.
در باب مزایای دانشگاههای مجازی گفته می شود که تعداد دانشجویان افزایش می یابد ولی هزینه ها کاهش می یابد. آموزش مجازی به طورکلی به آموزش توسعه زیادی می دهد.
دکتر امیرحسین جهانگیر استاد دانشگاه صنعتی شریف می گوید:”تعداد استادان و ظرفیت کلاس های دانشگاهی در کشور ما محدود است. ازطریق اینترنت می توان خیلی ها را آموزش داد. لازم نیست کلاس فیزیکی باشد. هرکس می تواند در خانه ازطریق رایانه آموزش ببیند، تمرین حل کند و نمره بگیرد و براساس این نمرات به مراحل بعدی و دروس بعدی صعود کند. به این ترتیب در آموزش مجازی دانشگاهی در کلاس هایی شرکت می کنید که در خانه تان است.
این آموزش مزایای دیگری هم دارد مثلاً محدودیت زمانی و مکانی وجودندارد. دانشجو انتخاب می کند که چه موقع و کجا از کلاس استفاده کند و چندبار از کلاس استفاده کند و به عبارتی چندبار به فایل مراجعه می کند. تیم طراح نرم افزار هم مهم است. گرافیک و ترتیب مسائل درسی هم اهمیت زیادی دارد. ازملزومات آموزش مجازی یک شبکه ارتباطی است که همه به آن وصل می شوند. بسیاری ازطریق اینترنت وصل می شوند. از امکانات دیگر خود نرم افزار است که لازم است نرم افزار خوب و با کیفیت و گرافیک مناسبی باشد. کیفیت نرم افزار خیلی تعیین کننده است. چون بحث ارزیابی دانشجویان و مسائل مالی و اداری و غیره را هم دربرمی گیرد. وگرنه کار آموزش را سی دی های موجود در بازار هم انجام می دهند. آموزش مجازی اگر در جایگاه خودش درست مورداستفاده قرارگیرد بسیار خوب است”.