دکتر مونا زارع
غشای نازکی به نام “پرده صفاق” دیواره های حفره شکم و قسمت اعظم احشا را می پوشاند. از نظر بافتی صفاق از دو لایه که یکی خارجی تر و دیگری داخلی تر است ساخته شده است. لایه خارجی که همان “صفاق جداری” است، لیفی (فیبروزی) است، نقش استحکامی دارد و سطح داخلی حفره شکم را می پوشاند. لایه داخلی یا “صفاق احشایی” نقش ترشحی دارد و سروز ترشح می کند و سطح احشا را می پوشاند. مایع سروزی باعث رطوبت و لغزندگی می شود و به احشا شکمی اجازه می دهد که با حداقل سایش بر روی هم و نیز در مقابل جدار شکمی بلغزند.
صفاق یا پرتیونئوم وسیع ترین غشای سروزی بدن است.
لایه سروزی چیست؟
لایه سروزی یا تونیکا پرده ای است که جدار خارجی حفره های بدن را می پوشاند و روی سطوح اعضای داخلی بر می گرداند. این پرده ماده ای آبکی ترشح می کند.
صفاق به قسمت های زیر تقسیم می شود:
1-لایه خارجی یا صفاق جداری
2-لایه احشایی یا صفاق احشایی
3-چین هایی از صفاق که به وسیله آن احشا آویزان می شود.
4-حفره صفاقی
صفاق جداری
صفاق جداری دیواره حفره های شکمی و لگنی را از داخل می پوشاند و به راحتی قابل جدا کردن از این دیواره ها است. صفاق جداری نسبت به درد بسیار حساس است.
صفاق احشایی
صفاق احشایی قسمتی از صفاق است که سطح خارجی احشا شکمی را می پوشاند و کاملاً با جدار احشا یکی شده و جزو ساختمان آنها است. از این رو قابل جدا کردن از احشا نیست و نسبت به درد نیز حساس نیست.
چین های صفاقی
چین های صفاقی معمولاً پرده های صفاقی دو لایه ای هستند که قسمت های مختلف را به یکدیگر متصل می کنند. احشا شکمی یا به وسیله چین های صفاقی در حفره آویزان هستند یا خارج حفره صفاقی قرار گرفته اند. ارگان (عضو) های خارج حفره صفاق که تنها یک سطح یا بخشی از یک سطح آنها به وسیله صفاق پوشیده می شود، اعضای خارج صفاقی خوانده می شود.
مزو چیست؟
مزو (بند) چین های وسیع صفاقی و دو لایه را می گویند که در هر قسمت لوله گوارش که باشد نام خاص خود را دارد. به عنوان مثال مزوکولون عرضی به چین صفاقی که کولون عرضی را در بر گرفته گفته می شود.
حفره صفاقی
حفره صفاقی یک فضای مجازی و بالقوه است که بین صفاق جداری و احشایی قرار دارد. سطوح آزاد حفره صفاقی به دلیل ترشحات سروزی لغزنده است و از این رو احشا داخل صفاقی به راحتی در مقابل هم می لغزند. حفره صفاقی را به دو حفره کوچک و بزرگ تقسیم می کنند. قسمتی از حفره صفاقی که در پشت و جلوی پانکراس معده است به نام حفره صفاقی کوچک و بقیه حفره صفاقی، حفره صفاقی بزرگ نامیده می شود. در واقع حفره ای از شکم را که بلافاصله بعد از باز کردن حفره شکم در مقابل ما قرار می گیرد حفره صفاقی بزرگ می نامیم.
تفاوت حفره صفاقی در زنان و مردان
حفره صفاقی در مردان یک حفره کاملاً بسته و بدون ارتباط با خارج است در حالی که حفره صفاقی در زنان از طریق لوله رحمی با رحم و وا‍ژن و محیط خارج ارتباط دارد.
وظایف مهم صفاق چیست؟
1-حرکت احشا: نقش اصلی صفاق ایجاد یک محیط لغزنده برای لغزش احشا نسبت به هم و همچنین حرکات احشا و افزایش اتساع (گشاد شدن) در بعضی از احشا است.
2-حفاظت از احشا: صفاق دارای سلول های فاگوسیت کننده (سلول هایی که عامل مهاجم را می خورند) از جمله لنفوسیت است که این سلول ها ایمنی همورال و سلولی را فراهم می کند.
3-عمل ترمیم زخم ها و گاهی چسبندگی
منابع: درسنامه گوارش- بخش آناتومی- دکتر محسن نوروزیان- دانشکده پزشکی دانشگاه شهید بهشتی
آناتومی “گری” برای دانشجویان- جلد اول، تنه- ریچارد درک ویل وگل، آدام میچل- مترجمان دکتر حسن زاده و همکاران
آناتومی عمومی- دکتر نراقی، دکتر پاسبخش، دکتر مهدی زاده، دکتر جغتایی- انتشارات اشراقی
فرهنگ پزشکی دورلند- دکتر قاضی جهانی، دکتر تبریزی- انتشارات گلبان با همکاری آریان طب و قاضی جهانی