محمدرضا کریمی
این داستان همه مؤلفه های یک فیلم علمی تخیلی مربوط به دهه 40 شمسی را در خود دارد: دانشمندان کریستال های باستانی نمک را از اعماق مکانی موسوم به دره مرگ بیرون می آورند تا تغییرات جوی را بررسی کنند. کریستال های درخشان به دقت بسته بندی می شوند و در جایی گذاشته می شوند تا این که سال ها بعد، یک محقق جوان گمنام بار دیگر نگاهی به این کریستال های 34000 ساله می اندازد و کشف می کند که چیزی داخل آنها به دام افتاده است. چیزی عجیب …. و زنده!
خوشبختانه این داستان با نابودی نسل بشر به پایان نمی رسد، اما یک دانشمند راضی و خوشحال به نام برایان شوبرت از آن به جا می ماند که باکتری های زنده باستانی را داخل اتاقک های ریز پر از مایع کریستال های نمک پیدا کرده است.
کریستال های نمک خیلی سریع رشد می کنند و هرچیز شناوری- حتی موجود زنده ای- را داخل حباب های ریزی که فقط چند میکرون طول دارد زندانی می کنند. تیم لاونشتین استاد بخش زمین شناسی دانشگاه بیرمنگام و مشاور شوبرت در زمان کشف این باکتری می گوید:«شیء یا موجود زنده زندانی شده برای همیشه داخل نمک مهروموم می شود. درواقع این شرایط مثل کپسول های زمانی کوچک است.»
لاونشتاین می گوید که تحقیق جدید نشان می دهد این فرایند در دریاچه های شور امروزی رخ می دهد.
شوبرت نیز می گوید این باکتری که یک نوع موجود زنده دوستدار نمک است امروزه هم بر روی زمین یافت می شود. این باکتری چروکیده و کوچک شده و در حالت خواب زمستانی معلق مانده بود.
شوبرت می گوید:«آنها زنده اند. اما هیچ انرژی ای را صرف شناکردن به اطراف نمی کنند. همچنین تولیدمثل نمی کنند. درواقع هیچ کاری به جز حفظ خودشان انجام نمی دهند. کلید زنده ماندن طولانی مدت این میکروب ها ممکن است در موجودات دیگری که در نمک به دام افتاده بودند یعنی جلبک ها نهفته باشد. اینها گروهی از جلبک ها به نام دنالیلا هستند.»
شناسایی سلول های دنالیلا به عنوان منبع غذایی باکتری های 34000 ساله کشفی هیجان انگیز به شمار می رفت. با کشف این منبع انرژی به دام افتاده در کنار باکتری، می توان گفت که کریستال های نمک یک اکوسیستم میکروسکوپی را تشکیل داده بودند.
شوبرت و لاونشتاین اولین کسانی نیستند که موجوداتی با طول عمری چنین طولانی یافته اند. حدود یک دهه قبل، ادعای کشف یک باکتری 250 میلیون ساله مطرح شد. اما این ادعا محل جدال باقی ماند. این درحالی است که شوبرت توانست شرایط این باکتری به دام افتاده را در آزمایشگاه خودش بازتولید کند. او نه تنها توانست همان موجودات زنده را دوباره در آزمایشگاهش رشد دهد، بلکه کریستال ها را به آزمایشگاه دیگری فرستاد که باز هم همان نتایج به دست آمد.
گام بعدی محققان این است که بفهمند میکروب ها چگونه می توانند خود را در شرایط گرسنگی شدید و تعلیق چنان مدیریت کنند تا چندین هزار سال دوام بیاورند. لاونشتاین می گوید:«باکتری ها نیاز دارند تا دی ان ای خودشان را اصلاح و مرمت کنند. چون که دی ان ای با گذشت زمان تنزل پیدا می کند.»
شوبرت می گوید که دو و نیم ماه طول کشید تا میکروب های به دام افتاده ازخواب بیدار شوند و شروع به تولید مثل کنند. رفتاری که قبلاً در باکتری ضبط شده بود.
از این باکتری 34000 هزار ساله یک باکتری جدید به وجود آمده و نکته جالب این است که این باکتری جدید کاملاً مدرن است.
از 900 نمونه کریستالی که شوبرت آزمایش کرد، تنها پنج باکتری زنده تولید شد. اما او می گوید که بیشتر موجودات زنده را نمی توان در آزمایشگاه کشت کرد، بنابراین شاید بسیاری از این میکروب ها فقط خانه جدیدشان را آن قدر دوست نداشتند تا تولید مثل کنند.