محمدرضا کریمی
کارشناس عمران
زلزله یکی از بلایا و حوادث طبیعی است که هر از چندگاهی در گوشه‌ای از جهان رخ می دهد. کشور ما نیز در منطقه ای از کره زمین قرار دارد که از نگاه زمین ساختی و لرزه خیزی بسیار نا آرام و پرتحرک است. به علاوه، تجربه نشان داده است که وقوع هر زلزله شدید در ایران ضایعات جانی و مالی فراوانی را به همراه داشته است.
مؤسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله پهنه‌بندی مقدماتی خطر نسبی زلزله در ایران را نیز منتشر کرده است. بر این اساس ایران از لحاظ خطر زلزله به چهار منطقه تقسیم می شود که عبارتند از:
پهنه با خطر نسبی خیلی بالا
پهنه با خطر نسبی بالا
پهنه با خطر نسبی متوسط
پهنه با خطر نسبی پایین
با نگاهی به این اطلاعات می‌توان نتیجه گرفت که بیشتر مناطق ایران دارای خطر نسبی متوسط و بالا هستند. (در شکل منطقه با خطر نسبی خیلی بالا با تیره ترین رنگ و منطقه با خطر نسبی پایین با روشن ترین رنگ نشان داده شده و مناطق دیگر بین این دو رنگ نشان داده شده اند)
شکل 1 پهنه‌بندی مقدماتی خطر نسبی زلزله در ایران (آیین نامه 2800). با کلیک کردن روی تصویر بالا، تصویر اصلی را ببینید.
مراکز کانونی زلزله‌های ایران
با توجه به آمار موجود به طور متوسط در پهنه ایران بزرگ سالانه یک زلزله با بزرگی شش و هر ده سال یک زلزله با بزرگی هفت ریشتر به وقوع پیوسته و سالانه حدود 200 زلزله کوچک و بزرگ در گوشه و کنار این سرزمین رخ می‌دهد که حاکی از لرزه خیزی شدید این ناحیه از کره زمین است.
شکل 2 پراکندگی زلزله های ثبت شده در سراسر ایران
با بررسی های انجام شده روی حرکت مراکز کانونی زلزله های 100 سال گذشته ایران نتایج زیر حاصل شده است:
أ.در مناطق جنوبی ایران شامل سواحل دریای عمان و خلیج فارس، مراکز کانونی زلزله‌ها بیشتر به سمت شمال و ناحیه مرکز کشور در حرکت هستند. این موضوع با جهت حرکت تکتونیکی صفحه‌های عربستان و ایران مطابقت دارد.
ب.در منطقه جنوبی استان سیستان و بلوچستان (ناحیه سرباز) چندین زلزله با عمق کانونی نرمال در سال 1979 بسیار نزدیک به یکدیگر اتفاق افتاده است که نمایانگر یک فعالیت تکتونیکی جدید در آن ناحیه است.
ج.در ناحیه جنوب شرق استان خراسان بیشتر زلزله‌ها مربوط به سالهای 1976 تا 1980 بوده و به نظر می‌رسد که حرکت مراکز کانونی آنها بیشتر به طرف شمال شرق کشور باشند.
د.در ناحیه شمال استان خراسان بیشتر زلزله‌ها کم عمق بوده و حرکت مراکز کانونی آنها از روند خاصی پیروی نمی‌کند. تعداد کثیری از زلزله‌های این ناحیه عمقشان مجهول است و با توجه به سوابق زلزله خیزی آن ناحیه به نظر می‌رسد که این زلزله ها کم عمق باشند.
ه.در ناحیه شمال آذربایجان غربی بیشتر زلزله‌ها عمیق و یا نرمال بوده و به نظر می‌رسد که حرکت مراکز کانونی آنها بیشتر به طرف شمال غرب آن ناحیه باشد.
و.در نواحی استان های مرکزی و اصفهان زلزله‌های کمتری اتفاق افتاده و پیش‌بینی می‌شود که این روند همچنان ادامه یابد.
ز.در سایر نقاط کشور و بر اساس اطلاعات موجود حرکت مراکز کانونی زلزله‌ها از قانون خاصی پیروی نمی‌کند. (محسن اعتمادی و همکار-1374).
ایران به عنوان یک کشور زلزله‌خیز همواره حوادث تلخ ناشی از رویداد زلزله را تجربه کرده و خواهد کرد. حرکت کانون ها و آمار و ارقام گذشته نشان دهنده این مطلب است که تقریباً تمامی مراکز صنعتی کشور که در نزدیکی شهرهای بزرگ بنا شده‌اند همواره در معرض زلزله‌ای مخرب قرار دارند.