حمیده احمدیان راد
مریخ ذخایری از یخ خشک دارد که در زیر این سیاره و در قطب جنوب آن قرار دارند. میزان این ذخایر به حدود 10000 کیلومتر مکعب بالغ می شود. ضخامت این یخ خشک گاهی به صدها متر هم بالغ می شود.
مریخ جو باریکی دارد که دی اکسید کربن در آن غالب است. اما گمان می رود که جو مریخ در طول تاریخ زمین شناسی سیاره، بسیار قوی تر از این بوده. منتها مقداری از جو قدیمی به داخل فضا وارد شده و از دست رفته است و درصدی از آن هم در ماده معدنی کربنات به دام افتاده. محققان از سال 1345 شمسی هم باور داشتند که مقادیر زیادی از گاز دی اکسیدکربن جو مریخ به شکل جامد در قطب ها جمع شده است.
میزان یخ خشک -دی اکسید کربن جامد- موجود در مریخ به اندازه ای است که می تواند آب و هوای این سیاره را تغییر دهد. درصورتی که همه دی اکسید کربن مدفون در اعماق مریخ به صورت گاز آزاد شود، ممکن است حجم جو مریخ تقریباً به دو برابر افزایش یابد. این روند فشار را در سراسر سیاره افزایش می دهد و در نتیجه مریخ میزبان بهتری برای آب مایع می شود. احتمال دارد که این اتفاق در گذشته رخ داده باشد.
شواهدی این نظر را تأیید می کند. از جمله این که به لطف مریخ نوردهایی مانند فرصت و کنجکاوی مشخص شده احتمالاً مریخ دو میلیارد سال پیش گرم تر و مرطوب تر بوده و جو و رودخانه و آب داشته.
همچنین یک شهاب سنگ مریخی که بر روی زمین یافت شده حاوی آبی بین 10 تا 30 برابر آب موجود در شهاب سنگ های مریخی دیگر است.
کجی محور مریخ و اثر آن بر مایع شدن یخ این سیاره
به نظر می رسد که در سیاره مریخ بین کلاه های قطبی و جو به طور ادواری دی اکسیدکربن مبادله می شود. این هم به شیب محوری همیشه در حال تغییر مریخ مربوط است. امروزه، محور سیاره سرخ حدود 25 درجه کج شده که این وضعیت تقریباً همانند زمین است. اما بر خلاف سیاره ما، مریخ ماه عظیمی ندارد که به آن ثبات ببخشد، بنابراین شیب محوری یا کجی اش طی دوره های زمانی طولانی تغییر می کند و از حدود 10 درجه به بیش از 40 درجه می رسد.
هنگامی که میزان کجی محور بالا است، قطب ها در تابستان انرژی تابشی خورشیدی خیلی بیشتری را جذب می کنند. درنتیجه کلاه های منجمد تبخیر می شوند و حاصل تبخیر به جو می رود. اما هنگامی که کجی محور کم است و قطب ها تاریک می شود، این روند برعکس می شود. کجی محور به اندازه ای کم می شود که اساساً کل جو فرو می ریزد. به عبارتی ماده میان جو و سطح مریخ چرخ می زند.
اثرات آب و هوایی آزاد شدن همه دی اکسید کربن به داخل اتمسفر در دوره هایی که میزان کجی محور بالا است هنوز روشن نیست. این اتفاقی است که از جمله در حدود 600000 سال قبل هم رخ داده.
البته این میزان کجی به حدی نیست که منجر به روان شدن آب در سطح رودخانه ها و نهرها شود. همچنین به قدری نیست که مریخ را به یک دوره گرمسیری هل دهد. اما فشار جوی سیاره تا حدود 80 درصد افزایش می یابد و در نتیجه امکان دارد شرایطی ایجاد شود که در آن آب به صورت مایع وجود داشته باشد بدون این که بلافاصله تبخیر شود.
اگر مقدار دی اکسید کربن جو مریخ دو برابر شود، کاملاً احتمال دارد که سیاره بتواند از آب مایع برخوردار شود. انسان ها مدت ها است احتمال می دهند آب بر روی مریخ وجود داشته باشد. حالا به نظر می رسد که چنین چیزی امکان دارد.
این اکتشافات نشان می دهد در مقایسه با دوران زمین شناسی اخیر آب مایع زمانی به شکل پایدارتر و باثبات تری روی مریخ وجود داشته است.