حمیده احمدیان راد
در این مطلب، حقایق جالبی درباره دوزیستان بیان می کنیم و با ویژگی های منحصر به فرد آنها، چرخه زندگی و تاریخ تکامل شان آشنا می شویم.
حقیقت1: دوزیستان به سه گروه تقسیم شده اند که شامل 1-سوسمارهای آبی و سمندرها، 2-قورباغه ها و وزغ ها و 3-سیسیلین ها می شود.
سوسمارهای آبی و سمندرها دوزیستانی با بدن های کشیده و باریکند که دم بلند و نیز چهار دست و پا دارند. سوسمارهای آبی بیشتر عمرشان را بر روی خشکی می گذرانند و تنها برای فرزندآوری به آب برمی گردند. برعکس، سمندرها کل زندگیشان را در آب سپری می کنند.
سوسمارهای آبی بیشتر عمرشان را بر روی خشکی می گذرانند و تنها برای فرزندآوری به آب برمی گردند
سمندرها برخلاف سوسمارهای آبی کل زندگیشان را در آب سپری می کنند
قورباغه ها و وزغ ها بزرگ ترین گروه از گروه های سه گانه دوزیستان هستند. قورباغه های بالغ و وزغ ها چهار دست و پا دارند اما دم ندارند.
قورباغه بالغ چهار دست و پا دارد اما دم ندارد
وزغ یک سر بزرگ و پاهای عقبی عضلانی دارد و دم ندارد
درباره گروه سوم دوزیستان یعنی سیسیلین ها حداقل شناخت وجود دارد. آنها هیچ دست و پایی ندارند و فقط از یک دم بسیار کوتاه برخوردارند. سیسیلین ها شباهت هایی ظاهری و سطحی به مارها، کرم ها و یا مارماهی ها دارند اما نسبت و خویشاوندی نزدیکی با هیچ یک از این جانوران ندارند.
درباره گروه سوم دوزیستان یعنی سیسیلین ها حداقل شناخت وجود دارد
حقیقت2: درحال حاضر بین 5000 تا 6000 گونه از دوزیستان در جهان وجود دارند.
اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت تخمین می زند که حدود 6000 گونه شناخته شده قورباغه، وزغ، سمندر و سیسیلین در جهان وجود داشته باشد. منابع دیگر تعداد گونه های دوزیستان را در حدود 5000 گونه تخمین می زنند. در میان سه گروه دوزیستان، قورباغه ها و وزغ ها با حدود 29 خانواده و 4380 گونه بیشترین تنوع را دارا هستند. سوسمارهای آبی و سمندرها از این نظر با حدود 10 خانواده و 470 گونه در رده دوم قرار دارند. اما تنها 3 خانواده و 170 گونه از سیسیلین ها وجود دارد.
حقیقت3: اولین دوزیستان حدود 370 میلیون سال پیش در طی دوره دونین ظاهر شدند.
در طول دوره دونین، یک گروه از ماهی های اولیه گوشتی- با باله که به نام کروسوپتریگین ها (crossopterygians) شناخته می شوند، به اولین دوزیستان تکامل یافتند. این موجودات اولین مهره دارانی بودند که به سوی زیستگاه های خشکی حرکت کردند. جهان این دوزیستان اولیه به طور کامل با آن چیزی که امروزه هست متفاوت است. در آن موقع هیچ پرنده و پستاندار و هیچ خزنده ای بر روی خشکی وجود نداشت. تنها بی مهرگان و مجموعه ای از گیاهان ماقبل تاریخ مانند کلب خزه ها (club mosses)، سرخس ها و غافی ها (liverworts) ساکنان خشکی ها بودند. اولین دوزیستانی که فسیل آنها به دست آمده ایکتیوستگاها (Ichthyostega) هستند. جانورانی که چهار دست و پا و نیز شش داشتند.
حقیقت4: دوزیستان اولین مهره داران دارای چهار دست و پا بودند.
در دوزیستان اولیه، از باله گوشتی اجداد شبه ماهی شان دو جفت دست و پای دارای مفصل تکامل یافتند. به این ترتیب دوزیستان اولین تتراپودها بودند -جانورانی با ستون فقرات که چهار دست و پا داشتند. ایجاد دست و پا به دوزیستان اولیه و فرزندان آنها این توانایی را داد که بر روی خشکی از بدنشان محافظت کنند و آزادانه تر در زیستگاه های زمینی شان حرکت کنند. انتقال از آب به خشکی، علاوه بر ایجاد چالش حرکتی، برای فرزندان دوزیستان چالش های دیگری مانند سازگار شدن برای تنفس در هوا و جلوگیری از خشک شدن را هم ایجاد کرد.
حقیقت5: دوزیستان در مقایسه با دیگر مهره داران ساختمان بدنی ساده ای دارند.
بیشتر دوزیستان بالغ، 4 دست و پا و همچنین 4 انگشت روی پاهای جلویی و 5 انگشت روی پاهای عقبی دارند (سیسلین ها استثنایی بر این قانونند و نه دست و پا دارند و نه انگشت). بیشتر قورباغه ها و وزغ ها یک سر بزرگ و پاهای عقبی عضلانی دارند و دم ندارند. سمندرها بدن های کشیده و دم دارند، تعداد انگشتان در برخی از گونه ها کاهش یافته و یا حتی برخی گونه ها به طور کامل فاقد پاهای عقبی هستند. دوزیستان، فاقد قفسه سینه (قفسه صدری) هستند و تنها دنده های کوتاهی دارند. آنها همچنین دیافراگم ندارند.
حقیقت6: دوزیستان پوست ظریف نفوذ پذیری دارند.
پوست دوزیستان ظریف است و با پولک های سفت (یکی از ویژگی های خزندگان) و یا مو (یکی از مشخصه های پستانداران) حفاظت نمی شود. پوست دوزیستان در مقابل آب نفوذپذیر است و مشخصه آن داشتن غدد مخاطی متعدد است که به حفظ پوست آنها از خشک شدن کمک می کند. همچنین همه دوزیستان غددی سمی در پوستشان دارند که طیف وسیعی از سموم را بسته به نوع گونه تولید می کند. برخی از سموم صرفاً ناخوشایندند در حالی که برخی دیگر مرگبارند.
حقیقت7: یک گروه از سمندرها که به نام پلتودونتیدها ((plethodontids شناخته شده اند، شش ندارند.
پلتودونتیدها که “سمندرهای بدون شش” هم نامیده می شوند، از آن جایی که شش ندارند باید اکسیژن را از میان پوست و دهانشان جذب کنند تا نفس بکشند. از میان سمندرها، پلتودونتیدها با حدود 376 گونه، متنوع ترین گروه را دارند. آنها در مناطق شمال آمریکا، آمریکای مرکزی، آمریکای جنوبی، جنوب اروپا، ساردینیا (منطقه ای خودمختار از ایتالیا در دریای مدیترانه) و کره ساکنند.
حقیقت8: بیشتر دوزیستان دارای چرخه زندگی سه مرحله ای هستند.
بیشتر گونه های دوزیستان دارای چرخه زندگی ای هستند که شامل سه مرحله تخم، لارو و بزرگسالی است. انتقال از لارو به بزرگسالی به نام دگردیسی شناخته می شود. در برخی از دوزیستان مانند قورباغه، وزغ، سمندر و سوسمار آبی تحول از لارو به بزرگسالی چشمگیر است. بیشتر دوزیستان تخمشان را در آب می گذارند (تعداد کمی از گونه ها تخمشان را روی خشکی می گذارند). تخم های دوزیستان هیچ پوسته سختی ندارد و به جای آن در یک توده ژلاتینی احاطه شده تا از خشک شدن تخم جلوگیری شود. چرخه زندگی قورباغه ها و وزغ ها شاید شناخته شده تر از بقیه دوزیستان باشد. بچه قورباغه بودن مرحله لاروی است.
حقیقت9: سمندر غول پیکر چینی بزرگ ترین دوزیست است.
به این ترتیب این سمندر بزرگ ترین سمندر جهان هم هست. این سمندر به حدی رشد می کند که طولش به 30 سانتی متر می رسد. بقیه دوزیستان بزرگ عبارتند از: سمندر غول پیکر ژاپنی و قورباغه جالوت.
حقیقت10: تعداد دوزیستان در سراسر جهان در حال کاهش است.
بنا به گفته اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت، نزدیک به یک سوم از تمام دوزیستان در معرض تهدیدند یا منقرض شده اند. بیشترین تعداد گونه های در معرض خطر در کلمبیا، مکزیک و اکوادور قرار دارند. دوزیستان جزایر کارائیب نیز در معرض خطرند. جزایر کاراییب جایی است که درصد بالایی از دوزیستانی که در آن زندگی می کنند در معرض تهدیدند و یا منقرض شده اند. در سال های اخیر، دانشمندان و حامیان حیات وحش تلاش کرده اند آگاهی عمومی را نسبت به کاهش جمعیت دوزیستان جهان و راه های جلوگیری از آن بالا ببرند.
منبع: http://biology.about.com/od/plantbiology/a/aa090405a.htm