محمدرضا کریمی
دانشمندانی هستند که با استفاده از مدلی ریاضی به توضیح چرایی اوج گیری و سقوط تمدن های باستانی می پردازند. آنها به ویژه تحقیقاتشان را بر اولین جوامع انسانی که از طریق جنگ شکوفا شده اند متمرکز کرده اند.
این تصویر یک آرایه شش ضلعی را نشان می دهد از جوامع اولیه خودمختار محلی و یا روستاها، که نوعی طرز اداره جوامع است. طرز اداره جوامع توسعه می یابد، از لحاظ اندازه کوچک می شود و یا در نتیجه جنگ به وسیله برنده از بین می رود و جذب برنده جنگ می شود.
این محققان می گویند که دلیل شکست جوامع بزرگ و پیچیده در طول تاریخ را باید در بی ثباتی آمیخته با چنین ساختارهایی جست و جو کرد. ظاهراً بی ثباتی موجود در جوامع پیچیده و بزرگ را می توان به شکل ریاضیاتی پیش بینی کرد.
دانشمندان رویکردشان را بر چند عامل که فکر می کردند ظهور و سقوط یک جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد متمرکز کرده اند. به عنوان نمونه های این عوامل می توان به اندازه، پیچیدگی، طول عمر جامعه و الگوهای اسکان ناشی از جنگ ها اشاره کرد. آنها می گویند که با برقراری ارتباط بین این عوامل در نهایت تصویر بهتری را از وضعیت جوامع به دست می آورند.
همچنین دانشمندان هم اندازه و پیچیدگی اشکال حکومتی یا دولت های در حال ظهور و هم طول عمرشان و الگوهای اسکان ناشی از جنگ ها را به عنوان عوامل تأثیرگذار به اوج گیری و سقوط جوامع را بررسی کردند. اما به خلاف انتظارشان متوجه شدند که تنها دو عامل بزرگ ترین اثرات را بر نتایج تحقیق به جا گذاشته است.
یکی میزان قدرت دولت در پیروزی احتمالی در جنگ و دیگری مدتی که یک رهبر بر سر قدرت است. براساس این مدل، در صورتی ثبات اشکال مختلف حکومت های بزرگ و پیچیده تقویت می شود که نتایج جنگ ها عمدتاً به وسیله قدرت و ثروت حکومت تعیین شود. همچنین ثبات حکومت ها در صورتی بیشتر می شود که مفهوم جانشینی به خوبی تعریف شده و مورد پذیرش قرار گرفته باشد و نیز سازوکارهای کنترلی در داخل اشکال مختلف حکومتی در آنها تخصصی و درونی شده باشد. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که تجربیات اشکال مختلف حکومتی که مؤلفان تحقیق آن را «چرخه های عمده» می نامند و می توان آن را چرخه های سریع رشد و سقوط نامید به جنگ ارتباط دارد.
همچنین به گفته این مؤلفان ثروتمندترین حکومت ها لزوماً پیروز میدان جنگ نیستند. بلکه عوامل زیاد دیگری در کنار ثروت می تواند بر نتیجه یک جنگ اثر بگذارد. این مدل همچنین نشان می دهد که سقوط سریع یک حکومت ممکن است حتی بدون اختلالات آب و هوایی مثل خشکسالی و افزایش جمعیت رخ دهد.
در چند دهه گذشته، مدل های ریاضیاتی در علم اقتصاد، زندگی و فیزیک مهم بوده اند، اما حالا اهمیتشان در توضیح داده های تاریخی هم آشکار شده است.
منبع: http://www.sciencedaily.com/releases/2011/01/110119151816.htm