محمدرضا کریمی
مهندس کشاورزی
مراتع ایران از نظر تقسیم بندی جغرافیایی عبارتند از:
مراتع شمال کشور
مراتع غرب کشور
مراتع مرکزی
مراتع خوزستان
مراتع خراسان
مراتع سیستان و بلوچستان
مراتع فارس
مراتع شمال کشور:
مراتع شمال کشور به انواع زیر تقسیم می شوند:
مراتع معمولی
مراتع مشجر
مراتع آیش
مراتع معمولی شمال کشور به سه دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
مراتع ییلاقی
مراتع قشلاقی
مراتع میان بر
مراتع ییلاقی شمال: کلیه مراتعی که در ارتفاعات البرز و دامنه شمالی آن قرار گرفته اند، مراتع شمالی محسوب می شوند.
مراتع قشلاقی شمال: دشت ترکمن صحرا، دشت ناز در ساری و مراتع اطراف رشت تا سراوان را شامل می شود.
مراتع مشجر: اگر در اطراف درختان برای چرای دام اقدام به تولید علوفه شود مرتعی به وجود می آید که مرتع مشجر نامیده می شود. در شمال حدود شش میلیون هکتار مرتع مشجر وجود دارد. البته وجود دام در مرتع مشجر درست نیست. ولی دامداران به دلیل کمبود علوفه به این منبع چرای دام پناه آورده اند.
مراتع آیش: به زمین های کشاورزی ای گفته می شود که قابلیت کشت در آنها وجود دارد ولی کشت نمی شود. به همین دلیل و به خاطر بارندگی کافی پوشش گیاهی ای در این منطقه ایجاد می شود که این پوشش گیاهی به عنوان علوفه مورد استفاده دامداران منطقه قرار می گیرد. مراتع قشلاقی غرب کشور به موازات رشته کوه زاگرس، از استان اردبیل تا شمال غربی خوزستان ادامه دارد و مراتع اطراف شهرستان های اردبیل، تبریز، ارومیه، شهرهای استان کردستان و خرم آباد، زنجان و … به دلیل بارندگی خوب (450 تا 500 میلی متر در سال) و حرارت مناسب (فصل رویش دست کم شش ماه در سال) از نظر این نوع پوشش گیاهی از قوت خوبی برخوردار است. به همین دلیل بعد از شمال کشور مهم ترین قطب تولید علوفه دامپروری غرب کشور به حساب می آید و بیشترین فعالیت های دامپروری از گاوداری، گاومیش داری، زنبورداری، گوسفندداری و … در این منطقه انجام می شود.
مراتع ییلاقی: با پشت سرگذاشتن جنگل های بلوط در ارتفاعات فوقانی زاگرس به مراتع ییلاقی غرب کشور می رسیم که دامداران در تابستان به این منطقه می آیند و با سردشدن هوا در پاییز دوباره به سمت ارتفاعات میانی و پایین حرکت می کنند.
مراتع خراسان:
مراتع خراسان عبارتند از:
مراتع شمال خراسان
مراتع دشت سرخس
مراتع جنوب خراسان
مراتع شمال خراسان: به دلیل نفوذ جبهه باران زای خزری دارای بارندگی بیشتر و پوشش گیاهی بهتر است. به همین دلیل اراضی این منطقه بیشتر به صورت دیم است. مناطقی که از بارندگی کافی برخوردار است سرسبز است و پوشش گیاهی مناسبی دارد و در خراسان به عنوان مراتع ییلاقی مورد استفاده قرار می گیرد. در این مراتع گوسفندداری، گاوداری و زنبورداری صورت می گیرد.
مراتع دشت سرخس: این مراتع در خراسان به عنوان مراتع قشلاقی است. اولویت دامپروری در این منطقه بیشتر گوسفندداری است. علت آن گرایش پوشش گیاهی مراتع از علفی به بوته ای و نیمه بوته ای است.
مراتع جنوب خراسان: در مناطقی اقلیم خشک و سوزانی وجود دارد. به همین خاطر مراتعی خشک و بیابانی نیز در این مناطق وجود دارد که دارای گیاهان خشکی پسند از نوع بوته ای خاک های نیمه کویری و کویری است که دارای شن های روان و تبخیر زیاد از سطح خاک است. در این نواحی شترداری و بزداری مرسوم است.
مراتع فارس:
مراتع فارس شامل این مراتع است:
شمال و شمال غربی: اقلیم مناسبی دارد و به عنوان مرتع ییلاقی مورد استفاده قرار می گیرد.
مراتع مرکزی و جنوب فارس که به دلیل خشک بودن این نواحی گوسفندداری کمتر و بزداری زیاد در آن انجام می شود.
مراتع مرکزی:
مراتع مرکزی شامل این مراتع است:
حوزه مسیله (نزدیک دریاچه قم) از نظر تولید علوفه مهم است که در پاییز و زمستان به عنوان مراتع قشلاقی مورد استفاده دامداران (گوسفندداران) قرار می گیرد.
مراتع اطراف دماوند وفیروزکوه و به سمت قزوین ییلاقی است.
در استان قم در ارتفاعات ییلاقات وجود دارد.
در اصفهان مراتع شامل مراتع اطراف زاینده رود است که به عنوان مراتع مهم قشلاقی مورد استفاده دامداران قرار می گیرد. این مراتع دارای پوشش گیاهی مناسب است که مورد استفاده دامداران قرار می گیرد و نسبت به قسمت های جنوبی و به سمت فارس و قسمت های شرقی به سمت کرمان از اولویت مهم تری برای دامپروری برخوردار است.
در قسمت های جنوبی و شرقی مراتع خشک و بیابانی وجود دارد که در این مناطق شترداری رایج است و مشکل شن های روان و توفان های شن و ماسه نیز در این مناطق وجود دارد.
مراتع سیستان و بلوچستان:
مراتع سیستان و بلوچستان شامل اینهاست:
مراتع اطراف زاهدان
مراتع دریاچه هامون
مراتع جنوب سیستان و بلوچستان
در اطراف زاهدان و شمال منطقه به علت وجود هوای ملایم و اقلیم مناسب و چشمه ها و قنات ها، گاوداری در کنار گوسفندداری انجام می شود.
در مراتع دریاچه هامون، پوشش گیاهی نی است که غذای اصلی گاو سیستانی در فصل های پاییز و زمستان است. این مراتع قشلاقی حساب می شود.
مراتع جنوب سیستان و بلوچستان، مراتعی خشک و بیابانی است. این مراتع تقریباً شبیه به مراتع یزد و بم است. دارای پوشش گیاهی خشک و توفان های شنی است. دامپروری از نوع شترداری و خیلی کم بزداری در این مراتع رواج دارد.
مراتع خوزستان:
این مراتع را به نام ساوان savan نامگذاری کرده اند. افزایش بارندگی باعث حاصلخیزی آن شده. بزداری در خوزستان زیاد انجام می شود.