حمیده احمدیان راد
هنگامی که شما به آسمان شب نگاه می کنید، سخت است که مکان شلوغ و پرآشوب منظومه شمسی را در میلیاردها سال قبل تصور کنید. منظومه شمسی حالا آرام به نظر می رسد در حالی که در ابتدای شکل گیری، سیارک ها و اشیای دیگر به طور مرتب به همدیگر ضربات محکم می زدند و بعضی وقت ها تخته سنگ های عظیمی با هم تصادف می کردند. درنهایت این برخوردها برای همیشه سطح سیاره ها را تغییر دادند و بعضی از این سنگ ها در نهایت به ماه ها تبدیل شدند. حالا دانشمندان می گویند که یکی از این تخته سنگ ها با نیمکره شمالی همسایه ما، مریخ، تصادف کرده است.
بازسازی سنگی که با مریخ برخورد کرده و چهره آن را تغییر داده
یافته های آنها به پرسشی که مدت های طولانی ذهن آنها را به خود مشغول کرده بود پاسخ می دهد. این پرسش این است که چرا نیمکره های شمالی و جنوبی سیاره سرخ این قدر متفاوت از هم به نظر می رسند.
بحث درباره علت تفاوت نیمکره شمالی و نیمکره جنوبی مریخ بیش از 30 سال قبل شروع شد. زمانی که دانشمندان ناسا فضاپیمای "وایکینگ" را به مدار دور مریخ فرستادند. فضاپیما اولین نقشه های با نمای نزدیک و تصاویری از هر چیزی که در سطح مریخ دیده می شد را به زمین ارسال کرد.
در کمال تعجب این تصاویر نشان دادند که بخش شمالی مریخ خیلی متفاوت از بخش جنوبی سیاره به نظر می رسد. یعنی در حالی که نیمکره شمالی صاف و بدون پستی و بلندی به نظر می رسید، نیمکره جنوبی ناهموار بود و جابجا در آن چاله ها و کوه ها وجود داشتند. سپس فضاپیمای دیگر ناسا یعنیگلوبال سوروایور مریخ (Mars Global Surveyor) نشان داد که پوسته سیاره در نیمکره جنوبی ضخیم تر از پوسته نیمکره شمالی است.
در حقیقت به طور کلی نیمکره جنوبی مریخ چهار کیلومتر بلندتر از نیمکره شمالی سیاره است. چگونه چنین چیزی ممکن است؟ این مشاهدات سرفصل بحث هایی شد که چند دهه ادامه یافت. بعضی ها حدس می زدند که فعل و انفعالاتی که در زیر سطح سیاره رخ داده، موجب شده نیمکره های شمالی و جنوبی سیاره پوسته های مختلفی داشته باشند. برخی فکر می کردند که برخورد تعداد زیادی از شهاب سنگ ها، ستاره های دنباله دار و یا اشیای دیگر در طول زمان، پوسته مریخ را در نیمکره شمالی تغییر داده است. تعداد دیگری از دانشمندان نیز حدس می زدند که تنها یک برخورد و تنها از یک شیء، دو چهره مختلف از سیاره را به وجود آورده است.
با مطالعه داده های دو فضاپیما، یعنی "ادیسه مریخ ناسا" و "گلوبال سوروایور مریخ" یک گروه از دانشمندان سیاره شناس توانستند زیر سطح آخرین گدازه ای که روی سطح مریخ جاری است را ببینند. درست مثل سطح زمین، آتش فشان ها به شکل دوره ای گدازه روی سطح مریخ جاری می کنند. این گدازه جلوی دید دانشمندان از سنگ بستری که زیر لایه سطحی سیاره است را سد کرده بود.
اما سرانجام آنها در زیر گدازه یک چاله عظیم به اندازه مجموع قاره های آسیا و اروپا به همراه با استرالیا پیدا کردند که در مرز بین نیمکره شمالی و نیمکره جنوبی واقع شده بود. دانشمندان می گویند این کشف کلید مهمی برای حل معما است.
"جفری آندروهانا"، یکی از دانشمندان سیاره شناس در مؤسسه "فناوری ماساچوست" می گوید:"این یک چاله بیضی شکل در مرز دو نیمکره است و تنها یک راه شناخته شده برای به وجود آمدن چنین چاله ای وجود دارد و آن هم برخورد است".
یافته های دیگر هم از نظریه برخورد حمایت بیشتری کردند. حالا دو گروه از محققان از برنامه های رایانه ای استفاده می کنند تا ببینند که چه نوع برخوردی می توانسته ظاهری دوگانه به مریخ داده باشد. آنها یک سری از فیلمنامه های رایانه ای ساخته اند که در آنها اشیای مختلف با سرعت ها و زوایای متفاوت با مریخ تصادف می کنند.
آنها بر این اساس تخمین زده اند که شیئی به اندازه پلوتون که با سرعت 32 هزار کیلومتر در ساعت به مریخ برخورد کرده انرژی کافی ای ایجاد کرده تا پوسته شمالی سیاره منفجر کند.
"فرانسیس نیمویک" دانشمند سیاره شناس از دانشگاه کالیفرنیا که برخی از این شبیه سازی های رایانه ای را انجام داده می گوید:"شیئی بزرگ به مریخ سیلی زده و پوسته یک نیمکره از این سیاره را شخم زده".
مشاهدات جدید این ایده که فرایندهایی در زیر سطح سیاره موجب تفاوت دو بخش سیاره شده را تأیید نمی کند. اما یک دانشمند سیاره شناس از دانشگاه کرنل می گوید":خوب است که یک ایده قدیمی را بگیریم و امکان پذیری واقعی فیزیکی آن را بررسی کنیم".