محمدرضا کریمی
پس از سال ها که روبات های اجتماعی تنها در داستان های تخیلی موجودیت داشتند، حالا واقعاً طراحی و ساخت این دست از روبات ها در دستور کار قرار گفته. هدف این است که رفتار روبات ها از روی رفتار انسان ها و هرچه نزدیک تر به آنها شبیه سازی شود. شبیه سازی نیز براین اساس صورت می گیرد که چگونه آدم ها احساساتشان را بیان می کنند، ارتباط برقرار می کنند، چیزی یاد می گیرند و کاری انجام می دهند. از روبات های شبیه سازی شده می توان برای انجام مشاغلی مثل آموزش رفتار اجتماعی به بچه های مبتلا به اوتیسم یا کمک به بیماران دچار سکته مغزی برای توان بخشی فیزیکی بهره جست.
اما از نظر ما چه چیزی یک روبات را اجتماعی و جذاب می کند؟ آیا لازم است درست مثل یک انسان راه برود و صحبت کند؟ آیا باید از بعد احساسی هم رفتارش بامعنی و رسا باشد؟ آیا شخصیت روبات اهمیت دارد؟ برای این که روبات و انسان خیلی خوب با هم کنار بیایند و با هم کار کنند چه تمهیداتی لازم است؟
در مسیر ساخت روبات های اجتماعی چالش های زیادی پیش روی انسان قرار دارد که یکی از بزرگ ترین آنها ساخت روبات هایی منطبق با نیازها و انتظارات ذهن انسان است. به عقیده پرفسور ماجا ماتاریک، استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی نحوه برقراری ارتباط ما با ماشین هایی با اشکال فیزیکی باکیفیت تر و باروح تر با نوع تعاملمان با یک رایانه، تلفن همراه یا دیگر ابزارهای هوشمند متفاوت است. لازم است این تفاوت ها را درک کنیم تا بدانیم چگونه از این تفاوت به عنوان اهرمی قدرتمند بهره ببریم.
یادگیری زبان در روبات با مغز ساده شده
گروهی از دانشمندان که سال ها است درحال تحقیق درباره روبات های انسان نما هستند روباتی را عرضه کرده اند که می تواند آن چه به آن گفته می شود را درک کند و پایان یک جمله را پیش بینی کند. این پیشرفت با ایجاد یک مغز مصنوعی ساده که انواع مشخصی از اتصالات مشاهده شده در مغز انسان را بازتولید می کند به دست آمده. سیستم مغز مصنوعی به روبات توانایی یادگیری و سپس درک جملات جدید حاوی ساختار جدید دستور زبانی را می دهد. درنتیجه روبات می تواند دو جمله را نیز با هم پیوند دهد و پایان جمله را پیش بینی کند.
ماتاریک به دنبال ساخت و توسعه روبات های اجتماعی است که قابلیت به کارگیری در انواع نقش های درمانی را دارند. به گفته ماتاریک نکته کلیدی در طراحی موفق روبات های اجتماعی تنها این نیست که آنها چگونه ارتباط کلامی برقرار می کنند، بلکه در برقراری ارتباط از لحاظ جسمی و از طریق حالات چهره و زبان بدن هم هست. همچنین تعریف و تعبیه شخصیت حقیقی برای آنها هم اهمیت دارد. وی می گوید:«ما فهمیدیم که وقتی شخصیت روبات را با شخصیت کاربر تطبیق می دهیم، افراد بیمار تمرینات بازتوانی خود را در مدت طولانی تری انجام می دهند و گزارش شده که از این کار بیشتر لذت می برند.»
نکته کلیدی دیگر تطبیق ظاهر یک روبات با انتظار ما از توانایی های آن است. گروهی از محققان اخیراً پیشرفتی در جهت تطبیق بیشتر روبات ها با ظاهر و حرکات انسان به دست آوردند و به آن نام «عمل سیستم ادراک» دادند. آنها با استفاده از اسکن مغز، تأثیر متفاوت روبات های انسان مانند با روبات هایی با شباهت کمتر به انسان را به خوبی در مغز مشاهده کردند. این محققان نتیجه گرفتند انسان ها به روبات هایی که شباهت کمتری به خودشان دارند خیلی خوب پاسخ نمی دهند. آنها می گویند ساخت روبات هایی که شباهت زیادی به انسان دارند ممکن است هدف تلقی شود اما واقعیت این است که شباهت ظاهری به تنهایی کار نمی کند و شباهت اعمالی که روبات ها انجام می دهند با رفتار انسان ها هم به همان اندازه مهم است.
به این ترتیب یک روبات اجتماعی به آموختن رفتارهای اجتماعی هم نیازمند است. آندرآ توماز استادیار مؤسسه جورجیا و مدیر آزمایشگاه ماشین های هوشمند اجتماعی با کمک همکارانش روباتی طراحی کرده است که با همان روشی که انسانی از انسانی دیگر می آموزد، او هم از انسان یاد می گیرد. وی می گوید: «ما در آزمایشگاه می بینیم هوش اجتماعی بشر از چهار بخش کلیدی تشکیل شده که عبارتند از توانایی برای آموختن از افراد دیگر، قابلیت همکاری با افراد دیگر، توانایی اعمال هوش هیجانی و توانایی برای درک و پاسخ به نیت های شخصی دیگر. ما می کوشیم این ابعاد را در روبات هایمان پیاده کنیم.»