سطح مریخ

سطح مریخ خشک و سنگی و پوشیده از خاک غنی از آهن است. سطح مریخ اشکال متنوعی دارد که بر روی زمین هم وجود آنها عادی است. این اشکال شامل دشت ها، دره ها، آتشفشان ها، یخ های قطبی، آبراه ها و دره های تنگ می شود. اما حفره هایی که در روی سطح مریخ دیده می شود، بر روی زمین نادر است. دانشمندان شواهد محکمی پیدا کرده اند که نشان می دهد زمانی آب روی سطح مریخ جاری بوده است. این  شواهد به خاطر وجود کانال ها، دره ها و آبراه ها روی سطح مریخ است.

جو مریخ مثل جو زمین ابرهایی دارد و یک رسوب یخ نیز در قطب شمالش وجود دارد. اما برخلاف زمین، در سطح مریخ آب مایع وجود ندارد. رنگ نارنجی مایل به قرمز مریخ از مقدار زیاد آهنی که در خاکش وجود دارد، ناشی می شود. (عکس از سایت ناسا)

این مدارک بر اساس مواد مشخصی که در شهاب سنگ های با منشأ مریخ بر روی زمین پیدا شده اند، ارائه شده. اما این مدارک از سوی بیشتر دانشمندان تأیید نشده.

مریخ کوه هایی دارد که از اورست-بلندترین قله روی زمین- خیلی بلندترند. مریخ همچنین بزرگ ترین آتشفشان های منظومه شمسی را دارد. یکی از آنها به نام "المپوس مونس" 27 کیلومتر از دشت های اطراف بالاتر است و قطر آن هم حدود 370 مایل (600 کیلومتر) است.

غروب خورشید در مریخ، تابناک همراه با ذرات ریز گرد و غبار در جوش. این عکس ترکیبی از چهار عکسی است که به وسیله مریخ نورد پت فایندر که در سال 1997 روی مریخ نشست، گرفته شده. (عکس از سایت ناسا)

شهاب سنگ های زیادی در طول تاریخ با مریخ برخورد کرده اند و حفره هایی ایجاد کرده اند. چنین حفره هایی به ندرت بر روی زمین یافت می شود. یکی به خاطر این که زمین جو متراکمی دارد و مانع از این می شود که شهاب سنگ ها چنین حفره هایی را در سطح زمین به وجود آورند.

دیگر این که حفره هایی هم که در ابتدای شکل گیری زمین به وجود آمده بودند در طول تاریخ فرسایش پیدا کرده اند. حفره هایی که بر روی مریخند، شبیه به حفره های روی سطح ماه، سیاره تیر (عطارد) و دیگر اشیای منظومه شمسی هستند. این حفره ها کف عمیق و کاسه ای شکل دارند و لبه آنها حاشیه دارد. حفره های بزرگ همچنین ممکن است قله های مرکزی داشته باشند.

کانال ها، دره ها و راه آب ها در بسیاری از مناطق مریخ وجود دارند که ظاهراً نتیجه وجود آب بوده است. کانال ها ممکن است 100 کیلومتر پهنا و 2000 کیلومتر درازا داشته باشند. ظاهراً این کانال ها به وسیله آبی که زمانی به صورت سیلاب هایی به سراسر سطح مریخ هجوم می آورده اند، حفر شده اند. در بسیاری از موارد به نظر می رسد که آب ناگهان از زیر زمین راهی به بیرون پیدا کرده و بالا آمده است.

وایکینگ2 در سال 1976 به دنبال یافتن علایم حیات از سطح مریخ  نمونه برداری کرده. یک بازوی مکانیکی برای نمونه برداری شیارهایی ایجاد کرده

بسیاری از کانال ها شبیه سیستم رودخانه ای زمین نیستند که یک رودخانه اصلی از رودخانه های کوچک تر و چشمه ها تشکیل شده باشد. چون که کانال های مریخ از لایه پایین تر بیرون زده اند.

مناطق دیگر مریخ اشکال خیلی کوچکتری به نام شبکه دره ای هستند. این شبکه ها بیشتر شبیه سیستم های رودخانه های روی سطح زمین هستند. شبکه های دره ای چند کیلومتر پهنا دارند و چند صد کیلومتر هم درازی آنها است.

کانال ها در یک حفره مریخی. این تصویر در سال 2000 گرفته شده. دانشمندان حدس می زنند که ممکن است تا همین اواخر هم آب مایع در سراسر سطح مریخ جریان داشته

این شبکه ها اکثراً از اشکال قدیمی روی سطح مریخ هستند. حدس زده می شود که احتمالاً هوای مریخ زمانی به قدر کافی گرم بوده تا آب به صورت مایع در آن وجود داشته باشد.

راه آب ها کوچک ترند. بیشتر آنها در عرض های جغرافیایی بالا قرار دارند. راه آب ها ممکن است نتیجه نشت مقدار کمی آب از لایه زیرین به سطح مریخ ظرف چند میلیون سال گذشته باشند.

جالب ترین اشکال مریخ در مناطق قطبی آن واقعند و عبارت از توده های ضخیمی از رسوبات لایه لایه مواد هستند. دانشمندان عقیده دارند این رسوبات حاوی ترکیب یخ آب و گرد و غبار هستند. این رسوبات از قطب ها تا عرض جغرافیایی 80 درجه نیمکره شمالی گسترش یافته اند.

این لایه ها ممکن است نشانه وجود آب وهوای فصلی و تغییرات طولانی مدت آب وهوایی در مریخ باشند. یک احتمال این است که تغییر در میزان کجی محور سیاره موجب تغییر آب و هوای مریخ شده باشد. میزان کجی محور باعث شده مقدار نور خورشیدی که روی بخش های مختلف مریخ می افتد متفاوت شده باشد.

المپوس مونس، بزرگ ترین آتشفشان روی مریخ وشاید بزرگ ترین آتشفشان در کل منظومه شمسی باشد. این آتشفشان 17 مایل (27 کیلومتر) بلندی و بیش از 320 مایل (520 کیلومتر) عرض دارد. به نظر می رسد که این آتشفشان خاموش باشد

تفاوت در مقدار نور خورشید نیز ممکن است آب و هوا را تغییر داده باشد. این تغییر آب و هوایی ممکن است موجب شده باشد که جو، یخ و گرد و غبار را به شکل لایه لایه رسوب داده باشد. این لایه ها چند کیلومتر ضخامت دارند.

در هنگام زمستان کلاه های فصلی اضافی از لایه های برفکی شکل می گیرند. برفک شامل دی اکسید کربن سفت است که یخ خشک هم نامیده می شود و از گاز دی اکسید کربن که در جو فشرده شده به وجود آمده است. وقتی زمستان در مریخ گسترش می یابد، برفک از قطب ها تا عرض جغرافیایی پایین 45 درجه هم پایین می آید. یعنی نیمه راه تا استوا!

امکان وجود حیات در مریخ

ممکن است مریخ زمانی محل زندگی بوده است و احتمال دارد که موجودات زنده حتی امروزه هم در آنجا وجود داشته باشند. تقریباً به طور مشخص سه ویژگی لازم است تا سیاره ای برای زندگی مناسب باشد:
1- وجود عناصر شیمیایی مثل کربن، هیدروژن، اکسیژن و نیتروژن که سنگ بنای موجودات زنده را تشکیل می دهند. 2- یک منبع انرژی که موجودات زنده بتوانند مورد استفاده قرار دهند. 3- آب مایع.

این عناصر شیمیایی اصلی احتمالاً در طول عمر مریخ وجود داشته اند. نور خورشید می توانسته منبع انرژی باشد. حتی یک منبع دوم انرژی هم می توانسته داخل مریخ را گرم کند. چنان که بر روی سطح زمین، گرمای داخل زمین از حیات در عمق اقیانوس ها و در شکاف های داخل پوسته حمایت می کند.

مقداری آب هم در مریخ وجود دارد. آب مایع ظاهراً کانال های بزرگ مریخ، دره های کوچک تر و راه آب های جوانی را حفر کرده. به علاوه، مقادیر عظیمی از یخ داخل محدوده سه پایی یا یک متری زیر سطح مریخ، نزدیک به قطب جنوب و شاید نزدیک قطب شمال وجود دارد. بنابراین ظاهراً آب نزدیک سطح در طول مدت خیلی زیادی از عمر مریخ وجود داشته و شاید امروزه هم آب در زیر سطح مریخ وجود داشته باشد و در نتیجه گرمای داخلی مریخ، این آب، مایع نگه داشته شده باشد.

در سال 1996 دانشمندانی به رهبری زمین شناسی به نام "دیوید اس مک کی"، گزارش کردند که شواهدی مبنی بر وجود زندگی میکروسکوپی در مریخ پیدا کرده اند. آنها این مدرک را داخل یک شهاب سنگ که از مریخ به زمین افتاده بود، کشف کردند. شهاب سنگ از سطح مریخ کنده شده بود وتقریباً مشخص بود که در نتیجه برخورد یک شهاب سنگ خیلی بزرگ تر با سطح مریخ کنده شده.

مریخ نورد سوجورنر یک سنگ را روی مریخ آزمایش می کند. این مریخ نورد با فضاپیمای پت فایندر به مریخ فرستاده شد. سپس یک شیب را به سوی سطح پایین آمد. این مریخ نورد فقط 63 سانتی متر طول دارد. (عکس از ناسا)

شهاب سنگ کوچک سپس به سوی زمین حرکت کرده بود و به خاطر نیروی جاذبه زمین به طرف آن کشیده شده بود. در حالی که اگر این شهاب سنگ روی زمین نمی افتاد ممکن بود سفرش میلیون ها سال طول بکشد.

این شهاب سنگ مولکول های زنده پیچیده ای داشت. مثلاً دانه های یک ماده معدنی به نام "مگنتیت" که می تواند در داخل بعضی از انواع باکتری ها و ساختمان های ریزی که مانند میکروب های فسیل شده هستند، شکل بگیرد. این دانشمندان یافته هایشان را دلیل وجود حیات در مریخ می دانستند. اما به هر صورت نتیجه گیری آنها رد شد. در نتیجه هیچ توافق علمی همگانی درباره این که مریخ محل زندگی است وجود ندارد.

مقالات مرتبط:

مریخ

سطح مریخ

ماه های مریخ