طبقه بندی اسباب بازی ها

داتیس خواجه ئیان

دانشجوی دکترای مدیریت

اسباب بازی هر وسیله بازی برای کودکان، نوجوانان و یا حتی بزرگسالان است که به قصد بازی و سرگرمی ایجاد می شود و در بازار به وسیله کانال های توزیع عرضه‌کننده اسباب بازی در اختیار عموم گذاشته می شود.

یکی از مسائل مهم در زمینه طراحی اسباب بازی، طراحی اسباب بازی برپایه جنسیت مخاطب است. بلیکمور و سنترز (2005) اسباب بازی ها را در پنج طبقه جنسیتی دسته‌بندی کرده اند:

کاملأ پسرانه، قدری پسرانه، خنثی، قدری دخترانه و کاملأ دخترانه.

هم چنین این محققان دریافتند که اسباب بازی های دخترانه دارای ویژگی جذابیت ظاهری، مهربانی و خانه داری است، در حالی که اسباب بازی های پسران با خشونت، رقابت، هیجان و گاهی خطرپذیری پیوسته است. اسباب بازی های آموزشی که مهارت های بدنی، ادراکی، هنری و سایر مهارت ها را پرورش می‌دهند نیز غالبأ خنثی یا قدری پسرانه تشخیص داده می شوند.

طبقه بندی اسباب بازی ها

شیوه‌ای که هر مرجع برای طبقه‌بندی اسباب بازی ها در پیش می‌گیرد، بسته به نیاز و کاربردی است که از دسته بندی خود انتظار دارد و از جنبه‌ای که به اسباب بازی می‌نگرد. برای مثال اتاق بازرگانی آمریکا اسباب بازی ها را به شکل زیر طبقه بندی کرده است:

اسباب بازی های خردسالان و پیش دبستانی (infant & PreSchool)

عروسک ها (Dolls)

خارج از خانه و ورزشی (Outdoor and Sports)

هنری و مهارتی (Arts & Crafts)

بازی و معما  (Games & Puzzles)

وسیله نقلیه (Vehicles)

شخصیت های اکشن و تجهیزات مربوط به آن ها (Action Figures and Accessories)

تجملی (Plush)

سازه ای (Building Sets)

آموزشی و اکتشافی (Learning and Exploration)

شورای اسباب بازی کشور نیز از طبقه بندی زیر استفاده می‌کند:

گروه حرکتی مهارتی (ورزشی): اسباب بازی هایی که موجب فعالیت و تحرک کودک و نوجوان می شود و هدف آن پرورش و هماهنگی قوای جسمی است.

گروه آموزشی و کمک آموزشی: اسباب بازی هایی که کودک و نوجوان را با علوم و تکنولوژی خاصی آشنا ساخته و به یادگیری بیشتر او از علوم کمک می کند. هدف این اسباب بازی ها ارتقای دانش و مهارت های عملی است.

گروه فکری: اسباب بازی هایی که موجب پرورش قوای فکری کودک و نوجوان از قبیل دقت، نظم، منطق، قدرت تحلیل، پرورش هوش و حس کنجکاوی می شود.

گروه فرهنگی هنری: این گروه از اسباب بازی ها، کودک و نوجوان را با فرهنگ، عقیده و ایدئولوژی خاصی آشنا می‌کند و هنجارهای فرهنگی و اعتقادی را به طور غیر مستقیم به آنها انتقال می‌دهد.

گروه کمک درمانی: این گروه مخصوص کودکان و نوجوانانی است که نقص جسمانی دارند و از این اسباب بازی ها در باز پروری و افزایش توان و هماهنگی بین اندام ها و اعضای بدن و در نهایت بهبود آنها استفاده می شود.

علاوه بر این طبقه بندی که به آن «گروه اسباب بازی» گفته شده است، گروه دیگری به نام «خانواده اسباب بازی» نیز در طبقه بندی شورای اسباب بازی پیش بینی شده که به شرح زیر است:

عروسک ها: انواع اشکال انسانی- حیوانی و یا تخیلی که به عنوان اسباب بازی یا سرگرمی طراحی شده و جنبه تزیینی نداشته باشد.

مدل هایی از مصنوعات بشری: اسباب بازی هایی که بر اساس وسایل مورد استفاده در زندگی طراحی شده  باشند. اتومبیل، هواپیما، قطار، لوازم منزل و ابزار کار از جمله آنها است.

مهره و صفحه: سرگرمی هایی که بر اساس دستور العمل مشخصی، حرکت مهره ها بر روی صفحه بازی پیش بینی شده است .

سازه‌ها: مجموعه قطعاتی که به وسیله اتصالات و یا بدون آن به یکدیگر وصل می شوند و اشکال مختلف دو بعدی و یا سه بعدی را پدید می آورند.

جورچین (پازل): قطعات مرتبط به یکدیگر که از کنار هم قرار دادن آنها شکلی کلی به دست می‌آید که می‌تواند یک تصویر یا محدوده ای مشخص باشد و یا به صورت حجمی ارایه شود.

مارپیچ‌ها: مسیرهای پیچ در پیچ که عبور قطعات کوچک نظیر میخ، ساچمه، و … از آنها میسر بوده و هدف آن، پیدا کردن راه خروج برای آن قطعه است. این نمونه سرگرمی به صورت حجمی نیز ارایه شده است .

کارت بازی ها: مجموعه کارت هایی که به همراه دستور العملی مشخص طراحی شده و کسب امتیاز از طریق بازی کردن با آنها صورت می پذیرد.

کتاب سرگرمی ها: مجموعه کتاب هایی که کودک و نوجوان را درگیر با سرگرمی هایی می کند که جنبه کاردستی دارند.

بازی های رایانه‌ای: انواع بازی ها و سرگرمی های ویدئویی و رایانه‌ای

لازم به ذکر است که بر طبق پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت تولید اسباب بازی در ایران و برخی از کشورهای جهان» که در سال 1375 توسط معاونت پژوهشی کانون پرورش فکری کودک و نوجوان صورت گرفت، استقبال مردم ایران از اسباب بازی های عروسکی و ماشین ها و سپس اسباب بازی های فکری بیش از طبقات دیگر اسباب بازی ارزیابی شد.

همچنین این منبع ویژگی های مورد نظر خریداران را برای خرید اسباب بازی به ترتیب به این شرح تشخیص داده است: زیبایی و ظاهر اسباب بازی، بسته بندی، کارایی، استاندارد بودن، تبلیغات، اندازه مناسب، شهرت، فرهنگ خانواده و قیمت.

برگرفته از تحقیق شناسایی فرصت های کارآفرینانه در صنعت اسباب بازی/ تلخیص از محمدرضا کریمی