کمبوجیه دوم، پسر کوروش، فاتح مصر – جنگ ها و قلمروی پادشاهی کمبوجیه – خلق و خوی پرابهام کمبوجیه – مرگ مرمور کمبوجیه دوم – بررسی امکان دفن 50 هزار سپاهی کمبوجیه دوم در توفان شن
کمبوجیه دوم پسر کوروش کبیر پس از فتح مصر لشکرکشی هایی به منظور تسلط بر آفریقا انجام داد که یکی از آنها به حدود 524 سال قبل از میلاد برمی گردد. در این لشکرکشی، سپاهی متشکل از 50 هزار سرباز راهی واحه آمون شدند که معبد آن نزد مصریان معروف بود. این سربازان از مسیر صحرای لیبی واقع در بخش شمالی و شرقی صحرای بزرگ آفریقا روانه این واحه شدند.
اما سپاه پارس هرگز به مقصد نرسید. براساس برخی اخبار آنها پس از هفت روز راهپیمایی گرفتار توفان شن عظیمی شدند که کل ارتش را دفن کرد و دیگر هرگز پیدا نشدند. (موضوع ناپدید شدن این سپاه و محل مرگ آنها همواره یکی از اسرار تاریخ به شمار می رفته است). به گفته هرودوت، مورخ یونانی، بادی از جنوب برخاست، قوی و مرگبار و با آن ستون های عظیمی از شن به چرخش درآمد و به طور کامل سربازان را دربرگرفت و آنها را ناپدید کرد.
اما مصرشناسان این روایت را بیشتر افسانه می دانند. با این حال تلاش هایی در بیش از 100 سال گذشته انجام شده تا شواهدی از ارتش گمشده کمبوجیه به دست آید و محل دفن آنها پیدا شود.
در سال 1977 درباره یافتن محل دفن این ارتش ادعایی مطرح شد که معلوم شد یک شوخی فریب کارانه است. در سال 2009 هم دو باستان شناس ایتالیایی ادعا کردند که بقایای ارتش گم شده را، متشکل از سلاح های برنز، یک دستبند نقره، یک گوشواره و صدها استخوان انسان پیدا کرده اند. اما این ادعا مشکوک به نظر می رسید. چراکه آنها شواهدشان را نه در یک مجله علمی بلکه به صورت فیلمی مستند در جشنواره فیلم های باستان شناسی به نمایش درآوردند.
پس آیا بالأخره توفان شن قدرت آن را داشته که این سربازان را در خود دفن کند یا نه؟
چندی پیش مقاله ای در Physical Review Letters منتشر شد که نتیجه شبیه سازی رایانه ای برخورد دانه های شن در طول طوفان شن را شرح می داد. این شبیه سازی مشخص می کند که برخورد دانه های شن در هوا می تواند نقشی محوری در تعیین قدرت یک طوفان شن – معروف به شار – بازی کند. به این ترتیب مشخص شد برخورد شن ها در هوا توفان شن را قوی تر می کند.
فیزیکدانان علاقه زیادی به مطالعه دانه هایی مانند شن و توفان های شنی دارند چراکه گنجینه ای غنی برای علم فیزیک محسوب می شوند. فیزیکدانان به ویژه به این موضوع علاقه دارند که بفهمند چگونه پدیده های هواشناسی می تواند مقادیر بسیار عظیمی شن را در یک دوره نسبتاً کوتاه زمانی از مکانی به مکان دیگر حمل کند.
توفان شن می تواند تا میلیون ها تن خاک را به هوا بفرستد و گردوغبارهای چرخان را هزاران کیلومتر از محل دور کند.
اگر چه خود این طوفان ها بسیار قدرتمندند، اما مقداری از قدرت خود را درواقع از ریزترین منبع دارند یعنی برخورد تک تک دانه های شن یا گردوغبار با هم در داخل هوا.
دانه ها بخصوص در شرایط آب و هوایی خشک، سست هستند. بنابراین زمانی که بادهای قوی به تپه های صحرا می وزند، آنها اول شروع به لرزش می کنند و پس از آن در هوا به پرواز درمی آیند و بعد از این که به زمین اصابت می کنند به ذرات حتی کوچک تر گرد و غبار تبدیل می شوند. اگر بادها به اندازه کافی قوی باشند، دانه های ریز شن در نهایت در ابرهای گرد و غبار در هوا معلق می شوند. کل فرایند توفان شن نامیده می شود.
به این ترتیب هنگامی که ذرات موجود در هوا در طول توفان شن به زمین اصابت می کنند، ذرات موجود بر روی زمین را به جو پرتاب می کنند، این مانند پاشیده شدن آب از دریاچه است. این فرایند حتی خاک بیشتری را به اتمسفر می فرستد. دو نوع از این دانه ها وجود دارد رپتون ها (reptons) و سالتون ها ( .(saltonsسالتون ها همان ذراتی هستند که که افراد آنها را در طول توفان شن می بینند.
به عبارتی ذراتی که به داخل هوا پرتاب می شوند نام سالتون می گیرند، در حالی که به ذراتی که سقوط می کنند و در نهایت در زمین باقی می مانند نام رپتون داده می شود.
گروهی از محققان دو شبیه سازی انجام داده اند تا بفهمند برخورد میان ذرات در داخل هوا چه تأثیری بر توفان شن به جا می گذارد. به عبارتی قدرت توفان با برخوردهای میان هوایی چگونه می شود و بدون این برخوردهای میان هوایی چه وضعیتی دارد. آنها دریافتند که در هنگام برخورد دانه ها در هوا، شار سه برابر قوی تر می شود.
محققان می گویند تمرکز علم فیزیک تاکنون به گونه ای بوده که همه انتظار دارند برخورد بین دانه ها مسیر آنها را کوتاه تر کند. اما حالا نظریه ای جایگزین مطرح می شود و آن این که موقعی که ذرات با هم برخورد می کنند، هر یک ذره ای بالاتر به هوا شلیک می شوند بعد دوباره با ذرات دیگر برخورد می کنند و باز هم بیشتر بالا می روند و به ارتفاع کافی که برسند سالتون می شوند. این ذرات وقتی به تپه برمی گردند سالتون های بیشتری هم می سازند چراکه ذرات دیگری را هم به هوا می فرستند.
چگالی دانه ها در طول طوفان شن خیلی بالا است و چنین برخوردهایی خیلی خیلی معمول است. این بدان معناست که مدل هایی که چنین برخوردهایی را نادیده می گرفته اند، نیاز به تجدید نظر دارند.
این پژوهش احتمالاً توضیح نمی دهد که برای ارتش کمبوجیه چه اتفاقی رخ داده. ولی قدرت ذرات در هنگام توفان را نشان می دهد به ویژه اگر در نتیجه کاهش کشاورزی یا تغییرات آب وهوایی شدت این توفان ها هم افزایش یابد. بنابراین آیا ممکن نیست سربازان هخامنشی واقعاً در نتیجه قدرت هولناک یک توفان شن ناپدید شده باشند؟