محمدرضا کریمی
چرا با این که آفریقا از منابع غنی برخوردار است، مردمش بهتر تحصیل نمی کنند، کودکان آن به خوبی تغذیه نمی شوند و بزرگسالانش زندگی طولانی تری ندارند؟ نتیجه یک مطالعه که به وسیله کارشناسان بین المللی انجام شده به این پرسش پاسخ داده است.
در این مطالعه آمده که 20 کشور واقع در جنوب صحرای آفریقا از سوی صندوق بین المللی پول به عنوان «غنی از منابع» طبقه بندی می شوند. از این تعداد رتبه 14 کشور از نظر میزان تولید ناخالص داخلی به ازای هر نفر، بالاتر از رتبه شان در شاخص توسعه انسانی سازمان ملل متحد است. برای مثال آنگولا از لحاظ تولید ناخالص داخلی برای هر نفر در رتبه 110 جهان قرار دارد، اما در مقیاس توسعه ای در رده 148 است.
یکی از دلایل این وضعیت داستان آشنای نفرین منابع است. در این کشورها بر سر ثروت ناشی از نفت، طلا و یا الماس نزاعی دایمی در جریان است که به عامل بی ثباتی سیاسی منطقه تبدیل شده. همچنین درآمد حاصل از صادرات نرخ ارز را بالا می برد و کار بخش کشاورزی محلی و یا بخش تولید را برای رقابت با کالاهای ارزان قیمت وارداتی سخت می کند.
گروه تحقیقاتی می گوید دلایل دیگری هم وجود دارد. ازجمله این که قاره آفریقا آن طور که باید و شاید از مواد معدنی خود بهره نبرده. بخشی از دلایل به معاملات بد آن با شرکت های خارجی استخراج معادن برمی گردد.
نتیجه انجام معاملات بد این است که مواد معدنی به قیمت ارزان به فروش می رسد. این مواد حتی به نصف قیمت هم فروخته می شوند. یا آفریقایی ها سهام یک شرکت خارجی در یک معدن را گران تر از قیمت واقعی خریداری می کنند چراکه به عنوان مثال مدیر این شرکت خارجی روابط نزدیکی با سران این کشورها دارد.
کشورهای آفریقایی همچنین در گرفتن مالیات مناسب از سود حاصل از معادن شکست خورده اند. به عنوان مثال در سال 2011 ارزش صادرات مس زامبیا 10 میلیارد دلار بوده است، اما درآمد مالیاتی حاصل از صادرات مس ناچیز و به میزان 240 میلیون دلار بوده است.
استفاده گسترده از وسایل حمل و نقل دریایی از سوی شرکت های معدنی راه فراری برای اجتناب از پرداخت مالیات ایجاد کرده است. این وضعیت به شرکت های ثروتمند جهان محدود نمی شود و در موردی مثل انتقال نفت از طریق کشتی به چین را هم دربر می گیرد. با حمل و نقل از طریق دریا، قیمت های واقعی تجاری از چشم ها پنهان می ماند.
همچنین شرکت های خارجی که در آفریقا معاملاتی انجام می دهند با تجربه تر از مقاماتی هستند که با آنها مذاکره می کنند و اغلب از این وضعیت استفاده کاملی می برند. در نتیجه مقامات آفریقایی باید در زمینه جزئیات فروش دارایی ها اطلاع رسانی کنند تا درباره این که آیا معاملات خوبی به نفع شهروندانشان انجام داده اند یا نه قضاوت شود. براساس این گزارش کشورهای آفریقایی باید به سرمایه گذاران در زمینه اقتصاد محلی هم التفات کنند.