محمدرضا کریمی
وقتی پادشاهان عهد باستان به یکدیگر نامه می نوشتند، متأسفانه دفاتر پستی نشانی فرستنده نامه ها را ثبت نمی کردند! حالا باستانشناسان توانسته اند رد این نامه ها را بگیرند و مبدأ جغرافیایی این قبیل مکاتبات را پیدا کنند. چنین پیشرفتی می تواند بسیاری از ابهامات پیرامون تمدن ها و حاکمان عصر باستان را برطرف کند.
این کار به وسیله پرفسور یووال گورن باستانشناس و کارشناس تمدن های باستانی با یک دستگاه اشعه ایکس قابل حمل که ترکیبات شیمیایی را تجزیه و تحلیل می کند، انجام شده و او موفق به ردیابی یک نامه باستانی شده. با استفاده از این ابزار می توان اطلاعات پنهان درباره ترکیبات یک لوح (نامه) را بدون آسیب رساندن به خود اثر باستانی که بی شک ارزش زیادی دارد آشکار کرد. به این ترتیب که اشعه ایکس ترکیبات تشکیل دهنده خاک لوح و یا هر محصول دیگر ساخته بشر را آشکار می کند و به تعیین مبدأ دقیقش کمک می کند.
کاری که گورن انجام می دهد کاری بین رشته ای و مربوط به حوزه های های زمین شناسی، کانی شناسی و فناوری های حوزه باستانشناسی است. چراکه سعی می کند براساس شناسایی و تجزیه و تحلیل بلورها و مواد معدنی موجود در لوح ها و کوزه های باستانی بفهمد که آنها در کجا ساخته شده اند.
گورن در طول سال ها داده های زیاد و گسترده ای را با نمونه برداری از محصولات ساخته دست بشر جمع آوری کرد. وی با مقایسه این داده ها با اطلاعات بازخوانی شده به وسیله ابزار XRF (طیف نمای فلورسانس اشعه ایکس)، جدولی از نتایج تهیه کرد. به طوری که حالا می تواند یک لوح را از طریق لمس سطح آن به وسیله این ابزار، به آرامی اسکن و فوراً هم نوع خاک آن و مبدأ جغرافیایی مواد معدنیش را ارزیابی کند. این باستانشناس می گوید که این ابزار می تواند برای سکه ها، مواد گچی و شیشه هم کاربرد داشته باشد.
پیش از این باستانشناسان نمونه هایی کوچک -یک تراشه یا قطعه- از یک محصول مصنوعی را بر می داشتند تا ترکیبات خاک آن را تجزیه و تحلیل کنند. اما موزه ها و و سایر مکان های موجود در حوزه باستانشناسی از بیم آسیب رسیدن به آثار باارزش باستانی، بیش از پیش می کوشند جلوی این شیوه بررسی یافته های باستانشناسی را سد کنند. کار نمونه برداری از لوح های کوچک هم به مراتب مشکل تر است. بنابراین ابزار جدید پرفسور گورن ممکن است بدون آسیب رساندن به اشیا و یا بناهای باستانی بعضی از عمیق ترین رازها را آشکار می کند.
پرفسور گورن و همکارانش با همین روش یک نامه مربوط به آخر عهد برنز که به زبان اکدی (زبان دیپلماسی آن دوره) نوشته شده بود را بررسی کردند. این لوح در نزدیکی یک دژ آتنی پیدا شده است. سبک این نامه دیپلماتیک نشان می دهد که در حدود 3500 سال پیش از سوی مقاماتی در خاورمیانه به فراعنه مصر نوشته شده است. پرفسور گورن با استفاده از ابزار اشعه ایکس مشخص کرد که این نامه از خاک حوالی بیت المقدس درست شده. تعیین مکانی که لوح از خاک آن ساخته شده به تعیین مبدأ نامه و فرستنده احتمالی آن کمک کرده است.
گورن می گوید:«ما عقیده داریم که این لوح یک محصول محلی است، از خاک های محلی در دسترس ساخته شده و به وسیله منشی ها نوشته شده است.»
به این ترتیب گورن نتیجه گیری کرد که احتمالاً این لوح بخشی از نامه ای است که از سوی پادشاهی در بیت المقدس ارسال شده و امکان دارد که یک کپی بایگانی شده از نامه پادشاهی به نام عبدی- هبا به یک فرعون باشد.
منبع: http://www.sciencedaily.com/releases/2010/08/100805143059.htm