دکتر مونا زارع
از دیدگاه آناتومی دستگاه عصبی به دو بخش تقسیم می شود. مرکزی و محیطی. دستگاه عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است و دستگاه عصبی محیطی شامل هر آن چه از این دو بخش خارج می شود است. دستگاه عصبی محیطی شامل 31 جفت عصب نخاعی است که از نخاع خارج می شوند و 12 جفت عصب مغزی که از مغز خارج می شوند.
اعصاب محیطی به دو قسمت تقسیم می شوند:
1-سیستم عصبی خودکار یا اتونوم: شامل الیاف (رشته های) عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک است. به عنوان مثال ضربان قلب عملی است که تحت کنترل ما نیست و غیرارادی است. این عمل به وسیله اعصاب سمپاتیک شدیدتر و توسط اعصاب پاراسمپاتیک کندتر می شود.
2-سیستم عصبی غیرخودکار و ارادی
آشنایی با اعصاب مغزی
همان طور که گفته شد دستگاه عصبی محیطی شامل 31 جفت عصب نخاعی است که از نخاع خارج می شوند و 12 جفت عصب مغزی که از مغز خارج می شوند. اکنون به بررسی 12 جفت عصب مغزی می پردازیم:
اعصاب مغزی به ترتیب عبارتند از:
1-عصب مغزی اول یا عصب بویایی (یا عصب الفکتوری olfactory)
عملکرد: حس بویایی
2-عصب مغزی دوم یا عصب بینایی (یا عصب اپتیک)
عملکرد: حس بینایی
3-عصب مغزی سوم یا عصب محرکه چشم (یا عصب اوکولوموتور)
عملکرد: انقباض مردمک چشم، باز کردن چشم و بیشتر حرکات خارج چشمی
4-عصب مغزی چهارم یا عصب قرقره ای (یا عصب تروکلئار)
عملکرد: چرخش رو به پایین و داخل چشم
5-عصب مغزی پنجم یا عصب سه قلو (یا عصب تری ژمینال)
عملکرد آن هم حسی و هم حرکتی است.
عملکرد حرکتی: بستن فک و حرکات جانبی فک
عملکرد حسی آن شامل حس صورت است.
این عصب بزرگ ترین و ضخیم ترین عصب از اعصاب مغز است و چون دارای سه شاخه مهم به نام چشمی، فکی فوقانی و فکی تحتانی است، به نام سه شاخه یا سه قلو نامیده می شود.
6-عصب مغزی ششم یا ابدوسنس یا اشتیاقی
عملکرد: حرکت چشم به خارج. به اعصاب مغزی سوم، چهارم و ششم اعصاب حرکتی چشم می گویند.
7-عصب مغزی هفتم یا صورتی (یا عصب فاسیال)
عملکرد حرکتی: حرکات صورت شامل حالات چهره، بستن چشم و بستن دهان
عملکرد حسی: حس چشایی مواد شور، شیرین، ترش و تلخ در دو سوم جلویی زبان
8-عصب مغزی هشتم یا عصب تعادل شنوایی (یا عصب وستیبولوکوکلئار)
عملکرد: شنوایی و تعادل. عمل شنوایی مربوط به شاخه حلزونی (کوکلئار) این عصب و عمل تعادل مربوط به شاخه دهلیزی (وستیبولر) این عصب است.
9-عصب مغزی نهم یا عصب زبانی حلقی (یا عصب گلوسوفارنژیال- گلوس= زبان، فارنکس حلق)
عملکرد حرکتی: حرکت حلق
عملکرد حسی: حس قسمت های عقبی پرده صماخ، مجرای گوش، حلق و نیز حس قسمت عقب زبان شامل حس چشایی (شوری، شیرینی، تلخی، ترشی)
10-عصب دهم مغزی یا عصب واگ یا عصب منزوی
عملکرد حرکتی: حرکت کام، حلق و حنجره
عملکرد حسی: حس حلق و حنجره
11-عصب یازدهم مغزی یا عصب فرعی یا عصب اکسسوری
عملکرد: حرکت عضله جناغی چنبری پستانی (عضله درازی که به طور مایل در جلوی گردن قرار دارد.)و عضله ذوزنقه (عضله پهنی که بلافاصله زیر پوست ناحیه پشت گردن و نیم فوقانی تنه قرار دارد).
12-عصب دوازدهم مغزی یا عصب زیرزبانی یا عصب هایپوگلوس
عملکرد: حرکت زبان
منابع:
1-معاینات بالینی و روش گرفتن شرح حال- بابارا بیتز 2009- با نظارت دکتر منوچهر قارونی- مترجمان: دکتر محمد مهدی غیرتیان- دکتر مهیار معتقد- دکتر علی یزدی نژاد- انتشارات اندیشه رفیع.
2-آناتومی عمومی- مؤلفان: دکتر محمد علی نراقی- دکتر پریچهر پاسخبخش- دکتر محمد تقی جغتایی- نشر اشراقیه.
3-معاینه فیزیکی مغز و اعصاب- دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی.