محمدرضا کریمی
تبر متعلق به عصر حجر در یک قبر مربوط به عصر آهن چه می کند؟ «اگر چیزی یک بار پیدا شود، اتفاقی است. اگر دوبار پیدا شود معما است. اگر سه بار پیدا شود مدل است.» این را ال همدورف از موزه باستانشناسی دانشگاه استاونگر نروژ و اوا تات باستان شناس آلمانی می گویند که در قبرهای مربوط به دوران جدیدتر به دنبال اشیای قدیمی تر می گردند.
در سال 2005 باستانشناسان قبری را در جنوب شرقی نروژ کاوش کردند به گمان این که مربوط به عصر آهن و به عبارتی مابین سال های 600 و 1000 پیش از میلاد مسیح است. مشخص بود که قبر غارت شده. وضع داخل قبر به هم ریخته بود و حتی تکه های آجر و چینی در لایه های جوان تر خاک آن پیدا می شد. به هم ریخته بودن قبرها در قرن 19 امری عادی بود، چراکه کاوش قبرهای قدیمی غیرقانونی تلقی نمی شد. تنها از سال 1905 بود که براساس اولین قانون میراث فرهنگی کاویدن آثار فرهنگی به وسیله افراد غیر متخصص جرم تلقی شد.
در پایان عصر آهن، شیشه متداول ترین ماده برای ساخت اشکال زینتی گرد و کوچکی شبیه به مروارید بود. این اشکال شیشه ای اغلب در قبرهای زنان و مردان آن دوره پیدا می شود. زنان این اشکال را به دور گردنشان می بستند و نسبت به مردان مرواریدهای شیشه ای بیشتری در قبر آنها یافت می شود.
محققان با پیدا کردن هفت مروارید شیشه ای مطمئن شدند که قبر یک زن را بررسی می کنند. اما آنها در کاوش هایشان با تبری سنگی مواجه شدند. این تبر در همان لایه خاکی که مرواریدها یافت شده بود، پیدا شد. این تبر به عصر سنگی تعلق داشت و قدمت آن هزار سال بیشتر از مرواریدها بود. این در حالی است که همه نشانه ها حاکی از آن بود که سنگ قبر به عصر آهن و به یک زن تعلق دارد. ظرف سه سال گذشته هم انواع اشیای مربوط به عصر حجر از سنگ های چخماق گرفته تا تبر و … در قبرهای تازه تر یافت شده بود.
تا دهه 1970 نه باستانشناسان و نه دزدان مقبره از وجود این اشیا آگاه نبودند و یا آنها را چیزهایی غیرمهم و فاقد ارزش باستانشناسی می دانستند. اما حالا محققان به اندازه کافی داده در اختیار دارند تا به تجزیه و تحلیل آنها بپردازند. به عبارتی آثار زیادی از عصر حجر در قبرهای جدیدتر پیدا شده به طوری که این پدیده به یک مدل تبدیل شده است. حتی یک تبر عصر حجر در یک قبر دست نخورده مربوط به قرن پنجم میلادی پیدا شده است.
همدورف می گوید: «تبری که ما در قبر مربوط به عصر آهن پیدا کرده ایم، باید به عمد در قبر گذاشته شده باشد. یافته های دیگر هم حاکی از وجود مدلی در این زمینه است. به عنوان مثال در هالند سوئد حدود صد قبر مربوط به اواخر عصر آهن پیدا شده است که با بررسی آنها تقریباً در هر قبر یک شیء سنگی به دست آمده است.»
اگر این اشیا به طور تصادفی در قبرها پیدا نشده اند، پس به چه دلیلی در آنها قرار داده شده اند؟
باستانشناسان برای این پرسش چند پاسخ دارند. آنها می گویند مردمی که در عصر آهن زندگی می کردند رابطه آگاهانه ای با اشیای مربوط به زمان های ابتدایی تر داشتند و این اشیا آنها را به گذشته شان متصل می کرد. به عبارتی شاید این مردم اشیای قدیمی را میراث اجدادشان و یادگارهای گذشته های دور می دانستند. یک دلیل دیگر هم این است که این اشیا وسیله ای برای اثبات حقوق و مالکیت قانونی به حساب می آمدند. به این ترتیب که افراد کنترلشان را بر یک منطقه با دفن خانواده شان در یک مکان و همراه با اشیایی که به اجدادشان تعلق داشت نشان می دادند.
دلیل دیگری هم که آنها مطرح می کنند این است که مردم ماقبل تاریخ خرافاتی بودند و اشیای سنگی به ویژه تبر به عنوان بخشی از تشریفات مذهبی در قبر قرار داده می شده است. همچنین این مردم باور داشتند که رعد و برق سنگ آذرخش را به وجود می آورد و افرادی که مالک چنین سنگ هایی باشند به وسیله رعد و برق مورد اصابت قرار نمی گیرند.
این ایده سقوط سنگ از آسمان به علت رعد و برق در تمام جهان شناخته شده است. رومی ها اشیایی مثل شهاب ها، سنگ چخماق و تبرهای چخماقی سنگی را به رعد و برق متصل می کردند. طبق یک داستان عامیانه یک تبر چخماقی می تواند از فرد مقابل رعد و برق حفاظت کند و به صورت یک طلسم عمل می کند.
در اروپای شمالی ایده قدیمی thor خدای کهن رعد که وقتی که رعد و برق می زد پتک و چکش می انداخت یک موضوع عادی است و تا قرن نوزده هم زنده بود.این مردم باور داشتند که سنگ های تور از خانه ها و مردم محافظت می کند. به نظر می رسد که دو شرط هم موقع انتخاب سنگ رعد مهم بوده. یا شکلش شبیه به تبر و پتک باشد که از یک سنگ زمینی یا چخماق به دست می آمده یا سنگی باشد که شعله ور شود که این هم سنگ چخماق است. مأموریت تور این بود که از خدایان و مردم در مقابل شیطان و هرج و مرج حفاظت کند و بنابراین این مردم باور داشتند که سنگ های تور از خانه ها و مردم محافظت می کند. به نظر می رسد که دو شرط هم موقع انتخاب سنگ رعد مهم بوده. یا شکلش شبیه به تبر و پتک باشد که از یک سنگ زمینی یا چخماق به دست می آمده یا سنگی باشد که شعله ور شود که این هم سنگ چخماق است.