حمیده احمدیان راد
پان اسپرمیا فرضیه ای است که براساس آن حیات می تواند از طریق شهاب سنگ ها، سیارک ها و ستارک ها در سراسر جهان توزیع شود. براساس این نظریه اشکالی از حیات نظیر باکتری های اکسترموفیل extremophile می توانند از عواقب سفر فضایی در امان بمانند.
وقتی اشیای کوچک منظومه شمسی با سیاراتی که در آنها حیات وجود دارد برخورد می کنند، این باکتری ها در بقایای به جا مانده از این برخورد به دام می افتند و با آنها به سفر در فضا می پردازند. باکتری ها ممکن است در طول سفر طولانی مدت خود خفته باشند. درنهایت آنها ممکن است همراه با اشیای کوچکی که آنها را حمل می کنند با سیارات دیگر یا دیسک های گرد و غباری که سیارات از آنها تشکیل می شوند تصادف کنند. اگر این باکتری ها با شرایط ایده آلی در سطوح سیارات جدید مواجه شوند، فعال می شوند.
البته فرضیه پان اسپرمیا ما را به سوی نحوه شکل گیری حیات رهنمون نمی شود. بلکه فقط توضیحی درباره چگونگی حفظ حیات در جهان ارایه می کند.
ایده ای مرتبط با نظریه پان اسپرمیا، اما مجزا از آن هم وجود دارد. براساس این ایده که نسبت به فرضیه پان اسپرمیا دایره محدود تری دارد، حیاتی که بر روی زمین وجود دارد از نقاط دیگر جهان به آن منتقل شده. اما نمی گوید که چگونه در آن گسترش یافته.
فرضیه پان اسپرمیا بیانگر این هم نیست که زندگی لزوماً تنها یک بار شکل گرفته و به دنبال آن درسراسر جهان گسترش یافته. بلکه می گوید که حیات ممکن است قادر به گسترش و تکثیر در محیط های مناسب دیگر باشد.
واژه پان اسپرمیا اولین بار در نوشته های یک فیلسوف یونانی قرن پنجم پیش از میلاد به نام آناکساگوراس Anaxagoras دیده شد. در قرن نوزدهم، شکل امروزی تر این فرضیه از سوی دانشمندان مختلف مطرح شد.
از آن موقع شواهد مختلفی در پشتیبانی از این نظریه یا در تضاد با آن مطرح شده. اما نظر اکثریت بر آن است که پان اسپرمیا — به خصوص در فرم بین ستاره ای خود — بعید است. به خصوص اگر چالش های بقا و نقل و انتقال در فضا را در نظر بگیریم. سر فرد هویل 1915-2001 (1294-1380) و چاندرا ویکرمسینق Wickramasinghe (متولد 1318 شمسی) از طرفداران شناخته شده این فرضیه هستند و ادعا می کنند که اشکال زندگی پس از ورود به جو زمین به حیاتشان ادامه می دهند و ممکن است مسئول شیوع بیماری همه گیر، بیماری های جدید و دستورالعمل های ژنتیکی لازم برای تغییرات تکاملی باشند.