محمدرضا کریمی
مدتی است محققانی که در حوزه شناخت جانوران کار می کنند توجه خود را به این که جانوران چگونه با یکدیگر و یا با انسان ها ارتباط برقرار می کنند معطوف کرده اند. یکی از اهداف این قبیل تحقیقات کمک به نجات حیوانات از خطر انقراض است. واقعیت این است که اگر در قبال جانوران بهتر عمل نکنیم تا 50 سال آینده بسیاری از گونه های حیات وحش را از دست خواهیم داد.
در یکی از این مطالعات محققان غذاهایی را در دو سطل پنهان کردند تا بفهمند آیا فیل های آسیایی قادرند از روی نشانه های بصری و اجتماعی آنها را پیدا کنند یا نه. فیل ها نتوانستند از روی نشانه های بصری غذاها را پیدا کنند ولی سرانجام با پیروی از دستورات صوتی سطل های حاوی غذا را یافتند. به این ترتیب محققان نتیجه گرفتند فیل ها قادر به تشخیص نشانه های بصری ارایه شده به وسیله انسان ها نیستند و به فرمان های صوتی بهتر پاسخ می دهند. به عبارتی فیل ها از این نظر مانند پستانداران دیگر رفتار نمی کنند.
همچنین محققان می گویند احتمالاً فیل ها ترجیح می دهند برای بررسی محیط اطرافشان بیشتر از حس بویایی استفاده کنند.
جانور دیگری که تاکنون از نظر شناختی مورد تحقیق قرار گرفته سگ ها هستند. دانشمندان علاقه زیادی دارند بفهمند سگ ها چگونه قادرند نشانه های اجتماعی را بفهمند و متوجه شوند انسان ها چه می بینند یا چه می خواهند. با این که سگ ها حس بویایی قوی ای دارند اما به نظر می رسد قادرند با دنبال کردن اشارات انسان ها هم مواد غذایی را بیابند.
شامپانزه ها نیز قادر نیستند نشانه های بصری ارایه شده به وسیله انسان ها را به خوبی تشخیص دهند. بنابراین می توان نتیجه گرفت سگ ها احتمالاً از طریق اهلی شدن و تماس طولانی مدت با انسان ها قابلیت دنبال کردن نشانه های بصری را پیدا کرده اند.
یافته های این مطالعات برای حفاظت از جانوران وحشی در معرض انقراض از جمله فیل ها کاربرد زیادی دارد. از دست دادن زیستگاه های طبیعی، شکار غیر قانونی برای به دست آوردن عاج و نزاع با انسان ها تهدیدهایی جدی برای این جانور در حیات وحش ایجاد کرده است.
در این شرایط از آن جایی که فیل ها در درجه اول از حس بینایی برای تعیین وضعیت خود استفاده نمی کنند می توان از تکنیک های دیگر برای حفاظت از آنها بهره برد. یکی از این روش ها تکنیک کاهش تعارض بین انسان ها و فیل ها است. همچنین اگر معلوم شود فیل ها بیشتر از چه حس هایی استفاده می کنند و چگونه فکر می کنند زمانی که شرایط اقتضا می کند می شود آنها را جذب کرد یا به طور مؤثر از کاری بازداشت.
محققان می گویند برای حفظ جانوران درمعرض خطر انقراض، درکنار توجه بیشتر به انجام پژوهش درباره رفتار آنها می توان برنامه های آموزشی نیز برای انسان ها به ویژه کسانی که نزدیک به محیط زیست جانوران زندگی می کنند ترتیب داد و نحوه رفتار با جانوران را به آنها آموزش داد.