زونا چیست؟

زونا ضایعه پوستی دردناکی است که به وسیله همان ویروس عامل آبله مرغان ایجاد می شود. این ویروس «واریسلا زوستر» نام دارد که باعث آبله مرغان (واریسلا) و زونا (هرپس زوستر) می شود. بعد از یک دوره آبله مرغان ویروس در سلول های دستگاه عصبی مستقر می شود.

معادل لاتین زونا به معنی کمربند است زیرا ضایعات زونا معمولاً به صورت نوار یا ظاهر کمربند مانند ظاهر می شوند.

زونا می تواند افراد در همه سنین را درگیر کند اما بخصوص در بزرگسالان بالای 50 سال شایع است. همچنین در افراد در همه سنین که شرایطی دارند که دستگاه ایمنی شان را ضعیف کرده شایع تر است. از جمله عوامل مساعد کننده برای فعالیت مجدد ویروس و ایجاد زونا می توان به سن بالا، مصرف داروهای ضعیف کننده دستگاه ایمنی، لمفوم، خستگی، استرس، اختلالات هیجانی و رادیوتراپی اشاره کرد.

علت زونا

زونا به وسیله ویروس واریسلا زوسترایجاد می شود که همان ویروسی است که آبله مرغان را ایجاد می کند. بعد از یک دوره آبله مرغان ویروس در سلول های دستگاه عصبی قایم! می شود، جایی که می تواند به آرامی برای دهه ها اقامت کند. به هرحال بعدها در طول زندگی ویروس واریسلا زوستر می تواند دوباره فعال شود که وقتی بار دیگر فعال شد باعث زونا می شود.

ویروس واریسلا زوستر متعلق به خانواده ای از ویروس ها به نام هرپس ویروس ها است. از  دیگر ویروس های خانواده هرپس ویروس ها، ویروس هرپس سیمپلکس است که باعث تبخال می شود.

تا 20 درصد افراد درطول زندگی شان دچار زونا می شوند. زونا فقط در افرادی رخ می دهد که قبلاً آبله مرغان گرفته اند. اگرچه گاهی آبله مرغان آن قدر خفیف است که شما ممکن است ندانید که در گذشته به آن مبتلا شده اید.

زونا معمولاً با احساسات غیرطبیعی مانند خارش یا سوزش (که به این حالت پارستزی می گویند) در یک ناحیه از پوست یا یک قسمت بدن شروع می شود. بعضی از افراد دچار تب یا حال عمومی ناخوشایند یا سردرد می شوند. بعد از 2-1 روز ضایعات پوستی تاول دار با الگوی نوارمانند ظاهر می شوند. این ضایعات معمولاً در تنه (ناحیه سینه یا قسمت فوقانی یا تحتانی پشت) ایجاد می شود. در دو سوم موارد ناحیه قفسه سینه گرفتار می شود. ضایعات پوستی همچنین می توانند در صورت ظاهر شوند که اگر نزدیک چشم به وجود بیایند می توانند به طور دایم بینایی را تحت تأثیر قرار دهند.

درد زونا می تواند خفیف یا شدید باشد و معمولاً کیفیت تیز، خنجر زدن یا سوزشی دارد. درد ممکن است روزها قبل از ضایعه پوستی ایجاد شود. درد محدود به مناطقی از پوست است که ضایعه پوستی دارد اما می تواند آن قدر شدید باشد که با فعالیت های روزانه و خواب تداخل پیدا کند. درد اغلب در بالغین مسن در مقایسه با جوانان شدیدتر است. در طی 4-3 روز تاول های زونا می توانند به  زخم (که این زخم می تواند باز باشد) تبدیل شود. این زخم ها می توانند گاهی با باکتری عفونی شوند. در افراد با ایمنی طبیعی زخم ها کراسته یا خشک می شوند و معمولاً دیگر بعد از 7 تا  10 روز عفونی نیستند و به طور کلی ضایعات در طی 3 تا 4 هفته ناپدید می شوند. اسکار (اثر زخم) و تغییرات رنگ پوست ممکن است مدت ها بعد از بهبودی زونا ادامه یابد.

در 50 درصد افراد چندین ضایعه پراکنده (حدود 20 تا 30 ضایعه) در خارج از ناحیه درگیر نیز به وجود می آید.

در بیشتر افراد زونا دوره خود را بدون مشکل برای سلامتی طی می کند اما به هر حال ممکن است شرایط با عوارض همراه باشد.

امکان ندارد شخصی از فرد دیگر زونا بگیرد اما بعضی افراد می توانند با خود ویروس آلوده شوند.

اگر شما آبله مرغان نگرفته اید یا واکسن آبله مرغان نزده اید می توانید بعد از تماس مستقیم (پوست با پوست) با تاول های زونا، یا با تنفس ویروس در هوا آبله مرغان بگیرید بنابراین اگر نزدیک فرد زونایی هستید می بایست احتیاط کنید.

اگر شما قبلاً آبله مرغان گرفته اید یا واکسن آبله مرغان زده اید، نزدیک بودن با فرد زونایی به شما زونا را منتقل نمی کند. (پس به طور خلاصه زونا از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود اما فرد زونایی می تواند به افرادی که آبله مرغان نگرفته اند یا واکسن آبله مرغان نزده اند آبله مرغان را منتقل کند. به عنوان مثال مادربزرگی که زونا دارد با بوسیدن نوه هایش می تواند به آنها آبله مرغان را منتقل کند البته اگر قبلاً آبله مرغان نگرفته باشند یا واکسن آبله مرغان نزده باشند.)

عوارض زونا

عوارض زونا در هر فرد مبتلا به زونا ممکن است رخ دهد اما با احتمال بیشتری در بزرگسالان مسن تر و افراد با ضعف دستگاه ایمنی رخ می دهد. در کل، عوارض در حدود 12 درصد افراد مبتلا به زونا رخ می دهد.

درد

اگر درد بیشتر از یک ماه (30 روز) بعد از بروز ضایعات پوستی باقی بماند نورالژی بعد از عفونت هرپسی یا نورالژی پست هرپسی ایجاد شده است. هرچه سن بالاتر باشد میزان بروز و مدت درد افزایش می یابد. بعد از ناپدید شدن ضایعات، درد می تواند ماه ها تا سال ها در محل در گیری ادامه یابد. درد می تواند شدید و ناتوان کننده باشد. بیشتر بیمارانی که کمتر از 30 سال سن دارند درد را احساس نمی کنند.

نورالژی پست هرپسی شایع ترین عارضه زونا است که باعث درد خفیف تا شدید یا حس های ناخوشایند می شود و اغلب به صورت سوزش توصیف می شود. 10 تا 15 درصد بیماران را درگیر می کند که حدود نصف آن ها بالای 60 سال هستند. در بیشتر بیماران درد به تدریج در طول زمان بهتر می شود. اما همان طور که گفته شد، درد بعضی از بیماران برای ماه ها تا سال ها بعد از بهبود ضایعه پوستی ادامه می یابد. درد می تواند آن قدر شدید باشد که اختلال خواب، کاهش وزن، افسردگی و تداخل در فعالیت های روزانه ایجاد کند.

عفونت پوستی

زخم های زونا می توانند با باکتری عفونی شوند و این می تواند روند بهبودی را به تعویق اندازد. این عارضه در حدود  2 درصد افراد رخ می دهد.

عوارض چشمی

در حدود 2 درصد افراد رخ می دهد. وقتی ضایعات زونا اطراف چشم رخ می دهد عوارض چشمی بسیار محتمل تر است. این عارضه جدی است و می تواند موجب از دست رفتن بینایی شود.

التهاب چشم: التهاب چشم که «هرپس زوستر افتالمیکوس» نامیده می شود، به طور مشخص با تب، سردرد، کاهش بینایی، پلک خشک و احساس کلی ناخوشی همراه است. این علایم با درد یا حساسیت شدید چشم، پیشانی یا بالای سر مشخص می شود. تشخیص و درمان زودهنگام در پیشگیری از بدتر شدن التهاب چشم و کاهش بینایی مؤثر است.افرادی که نزدیک چشم ضایعات زوستری دارند می بایست به سرعت به وسیله یک چشم پزشک ارزیابی شوند. درمان معمولاً شامل آسیکلویر خوراکی، والاسیکلویر یا فام سیکلویر به علاوه قطره چشمی استروییدی برای کاهش التهاب است.

التهاب شبکیه: هرپس زوستر چشمی می تواند باعث التهاب و آسیب شبکیه شود (که نکروز حاد شبکیه نام دارد.) شبکیه در پشت چشم قرار دارد و قسمتی از چشم است که نور را حس می کند و باعث بینایی می شود. التهاب شبکیه می تواند به سرعت در افراد با عفونت ایدز پیشرفت کند. التهاب شبکیه معمولاً با تاری دید و درد یک چشم شروع می شود. تا 50 درصد افراد در آینده چشم دیگر هم درگیر می شود. درمان با آسیکلویر، وریدی است که علایم را در 48 تا 72 ساعت برطرف می کند.

التهاب گوش: هرپس زوستر می تواند باعث التهاب گوش شود که سندرم رمزی هانت یا هرپس زوستر اوتیکوس نام دارد (علایم شامل از دست دادن حس مزه به صورت یک طرفه و در دو سوم قدام زبان، ضایعات پوستی زونا در گوش، ضعف عضلات صورت (فلج یک طرفه صورت) است.)

عوارض مرتبط با ضعف ایمنی: افراد با ضعف دستگاه ایمنی مثل ایدز و پیوندشدگان به طورقابل توجهی در خطر عوارض شدید ویروس واریسلا زوستر هستند.

درمان زونا

درمان زونا معمولاً ترکیبی از ضدویروس و درمان های از بین برنده درد است. مناطق درگیر می بایست خشک و تمیز نگه داشته شوند. کرم و ژل ممکن است احتمال عفونت ثانویه باکتریایی پوست را افزایش دهند بنابراین توصیه نمی شوند.

درمان موضعی به صورت استفاده از پانسمان مرطوب با آب سرد جاری (لوله کشی) چند مرتبه در روز و هر بار به مدت 20 دقیقه مؤثر است.

درمان های ضد ویروس

درمان های ضد ویروس تکثیر ویروس را متوقف می کند، بهبودی ضایعات پوستی را تسریع می کند و شدت و زمان درد را کاهش می دهد.

درمان های ضد ویروس بیشترین اثر را در طی 72 ساعت اول که ضایعات پوستی ظاهر می شود دارد. بعد از این زمان درمان ضد ویروس، اگر همچنان تاول های جدید در حال ایجاد است ممکن است کمک کننده باشد.

سه داروی ضد ویروس که برای درمان زونا استفاده می شوند آسیکلویر، والاسیکلویرو فام سیکلویرهستند. آسیکلویر ارزان ترین دارو است اما تعداد دفعات بیشتری باید مورد استفاده قرار گیرد.

درمان درد

درد زونا و نورالژی پست هرپسی می تواند شدید باشد و اغلب درمان های نسخه ای لازم است.

درمان نورالژی پست هرپسی (منظور دردی است که بعد از یک ماه از ضایعات باقی بماند.):

خط اول درمان مسکن های خوراکی (استامینوفن) برچسب موضعی لیدوکائین و گاباپنتین است.

بی حسی های موضعی: لیدوکائین دارویی بی حس کننده است. برچسب پوستی لیدوکائین هم وجود دارد که می توان روی پوست خود برای 12 ساعت در روز به کار برد که در مناطق بسیار دردناک یا خارش دار (و نه روی مناطق تاول دار چون ممکن است باعث تحریک شود) استفاده می شود. به هرحال اثر لیدوکائین احتمالاً در بهترین شرایط متوسط است.

داروهای ضد تشنج: داروهایی که از قدیم برای پیشگیری از تشنج استفاده می شدند، می توانند گاهی درد نورالژی پست هرپسی را کاهش دهند. ضد تشنج هایی که به طور شایع برای این منظور استفاده می شوند گاباپنتین و پره گابالین هستند.

ضدافسردگی های سه حلقه ای (مثل نورتریپتیلین): دوز مورد استفاده برای نورالژی پست هرپسی بسیار پائین تر از دوز مورد استفاده برای درمان افسردگی است. اعتقاد بر این است که این داروها وقتی در دوز پائین استفاده می شوند درد را کاهش می دهند اما واضح نیست چگونه این کار را انجام می دهند. وقتی شروع به استفاده از یک ضدافسردگی سه حلقه ای می کنیم، احساس خستگی شایع است که همیشه یک عارضه ناخوشایند نیست، زیرا وقتی در غروب استفاده شود می تواند به خواب کمک کند. معمولاً در دوز پایین شروع می شود و به تدریج زیاد می شود. اثر ضد درد آنها ممکن است برای 3 هفته یا بیشتر دیده نشود. ضدافسردگی های سه حلقه ای معمولاً برای بالغین سالمند با مشکلات قلبی توصیه نمی شود.

کاپسایسین: کرم موضعی آن برای درمان نورالژی پست هرپسی وجود دارد، اما عارضه جانبی کرم شامل سوختگی، قرمزی و سوزش پوست برای تا یک سوم بیماران غیر قابل تحمل است. کرم کاپسایسین نباید روی ضایعاتی که هنوز بهبود نیافته اند استفاده شود.

تزریق استروئید (کورتون): درافراد با نورالژی پست هرپسی که علی رغم استفاده از موارد بالا درد شدید دارند، یک تزریق کورتون به طور مستقیم در فضای اطراف نخاع می تواند پیشنهاد شود. تزریق کورتونی برای درمان درد صورت استفاده نمی شود. در یک مطالعه برای حداقل یک سال از بیماران با نورالژی پست هرپسی، تزریقات کورتونی موجب برطرف شدن درد به میزان خوبی در 90 درصد افراد شده است. این دارو در برخی افراد منع مصرف دارد.

بازگشت به کار: اگر شما زونا دارید ممکن است نگران این باشید که چه موقع بی خطر است که به سر کار برگردید. پاسخ بستگی به محل کار شما و محل تاول های شما دارد. اگر تاول ها روی صورت شما است تا ناحیه و تمام ضایعات کراسته (پوسته دار و خشک) نشده به سر کار برنگردید که به طور کلی 7 تا 10 روز طول می کشد.

اگر در مراکز سلامت کار می کنید (بیمارستان، مراکزپزشکی، پرستاری) با مسئول سلامت خودمشورت کنید.

پیشگیری

واکسنی اکنون در دسترس است که شانس ابجاد زونا را کاهش می دهد. اگر شما بعد از واکسن زدن زونا بگیرید عفونت شدت کمتری دارد و احتمال نورالژی پست هرپسی کمتر است. واکسن برای بیشتر بزرگسالان بالای 60 سال توصیه می شود. واکسن برای افراد با ضعف دستگاه ایمنی، حامله یا افراد با سابقه واکنش شدید حساسیتی به ژلاتین یا نئومایسین توصیه نمی شود.

تقویت ایمنی طبیعی

اگر قبلاً آبله مرغان گرفته اید نسبت به ویروسی که ایجاد زونا می کند ایمنی دارید اما این ایمنی در طول زمان کاهش می یابد. اما اگر بعداً در معرض کودک یا بزرگسال آبله مرغانی قرار بگیرید ایمنی شما به ویروس تقویت می شود. این ایمنی ممکن است خطر ایجاد زونا را کاهش دهد.

در نهایت پزشک شما بهترین منبع برای مشکلات سلامتی تان است.